Sofonisba Anguissola: Koningin van het portret

Sofonisba Anguissola was een superster in de Renaissance. Ze schilderde portretten voor de Spaanse koning en werd geroemd door Vasari. Rijksmuseum Twenthe toont de kern van haar oeuvre in een sfeervolle tentoonstelling.

Niemand leerde hem meer over de schilderkunst dan Sofonisba Anguissola, zei Antony van Dyck. Hij bracht Anguissola een bezoek op Sicilië toen ze 92 jaar oud was. In zijn dagboek schreef Van Dyck: “Haar grootste straf was om niet meer te kunnen schilderen wegens blindheid”. Anguissola had een illustere carrière achter de rug als gevierd portrettist en hofdame aan het Spaanse hof.

Familie Anguissola

Sofonisba Anguissola kwam uit een adellijke familie uit Cremona. Voor jonge vrouwen van adel was het een deugd om te schilderen en te musiceren. Anguissola’s zelfportretten tonen haar daarom aan het klavechord of de schildersezel. Ze ondertekende haar portretten met “VIRGO” (maagd), om haar deugdelijkheid verder te benadrukken.

Op jonge leeftijd ging ze in opleiding bij Bernardino Campi om haar schilderkunst verder te ontwikkelen. Omdat ze als vrouw geen anatomische lessen mocht volgen, richt Sofonisba Anguissola zich op de portretkunst. Het gezin was haar oefenmateriaal.

In de zalen van het Rijksmuseum Twenthe maak je zo kennis met haar zussen Elena, Lucia, Europa, Minerva, Anna Maria en broertje Asdrubale. Lucia wint een potje schaak van Minerva in een speels familieportret. In het midden lacht de jonge Europa van plezier. De meisjes zitten keurig gekapt en dure kleding in een weelderige tuin. Anguissola toont de geneugten van een rijk leven.

Spaanse hof

De roem van Anguissola’s portretten rijkt zelfs tot het Spaanse hof. In 1559 kreeg ze daarom de uitnodiging van de Spaanse koning Filips II om als hofdame voor koning Elisabeth van Valois te werken. Ze verhuisde naar Madrid en schilderde de Spaanse koninklijke familie. Haar portretten hangen tegenwoordig in de eregalerij van het Prado.

In het Rijksmuseum Twenthe zijn schilderijen van twee jonge prinsesjes te zien. In stemmig zwarte jurken met hoge kragen kijken de meisjes de toeschouwer waardig aan. De werken zijn veel formeler dan de familieportretten uit Cremona. In de traditie van Spaanse schilders als Luis de Morales is zelfs de achtergrond donker.

Rijksmuseum Twenthe

Na de tentoonstelling over Artemisia Gentileschi heeft het Rijksmuseum Twenthe opnieuw een spectaculaire tentoonstelling over een vrouwelijke kunstenaar in huis. Van de 32 schilderijen die met enige zekerheid aan Anguissola kunnen worden toegeschreven, is meer dan helft nu te zien in Rijksmuseum Twenthe.

Normaal zijn er in Nederland geen werken van Sofonisba Anguissola te zien. Misschien is daarom niet Vermeer de meest unieke tentoonstelling van dit moment, maar is Sofonisba Anguissola in Rijksmuseum Twenthe de échte must-see van het voorjaar!

Tentoonstellingen in 2023:
Kees van Dongen (Singer, Laren) – Brave New World (Fundatie, Zwolle) – Vermeer (Rijksmuseum, Amsterdam) – Sofonisba Anguissola (Rijksmuseum Twenthe, Enschede) – Bentvueghels (Centraal Museum, Utrecht) – Rembrandts tijdgenoten (Hermitage, Amsterdam) – Primitieven (MORE, Gorssel) – Henry Moore (Beelden aan Zee, Scheveningen) – Jaren 20 (Kunsthalle, Bonn) – Hollandse Meesters (Arp Museum, Rolandseck) – Van Gogh in Auvers (Van Gogh, Amsterdam), Futurisme (Kröller-Müller, Otterlo) – Ode aan Antwerpen (Catharijneconvent, Utrecht) – Patricia Kaersenhout (Bonnefanten, Maastricht) – Made in Paris (Folkwang, Essen) – Middellandse Zee (Singer, Laren) – Soutine (K20, Düsseldorf) – Hilma af Klint (Kunstmuseum, Den Haag) – Ai Weiwei (Kunsthal, Rotterdam) – Anselm Kiefer (Voorlinden, Wassenaar) – Aan de Seine (Van Gogh, Amsterdam) – Mummieportretten (Allard Pierson, Amsterdam) – Familie Brueghel (Noordbrabants, Den Bosch) – Oekraïne (Fundatie, Zwolle) – Derde Rijk (Museum Arnhem) – Ellen Gallagher (Stedelijk, Amsterdam) – Dieric Bouts (Museum M, Leuven)