Hoe Herken je de Verborgen Betekenis van een Bloemstilleven?
In 17e eeuw werden Nederlandse bloemstillevens razend populair. De schoonheid van de bloemen zorgde voor een zeer decoratief effect in de woonkamer. Maar de meeste bloemstillevens hadden daarnaast een diepere betekenis. Je zegt het met bloemen! Hoe kan je de verborgen boodschap in een bloemstilleven herkennen?
Rachel Ruysch was één van de eerste succesvolle vrouwelijke kunstenaars in Nederland. Ze was dochter van wetenschapper Frederik Ruysch en achternichtje van Frans Post, de kunstenaar die Brazilië schilderde. Rachel Ruysch specialiseerde zich in het bloemstillevens, door in de leer te gaan bij Willem van Aelst. Van Aelst had de asymmetrie in een bloemstilleven geïntroduceerd en Rachel nam dit van hem over.
Onmogelijke Boeketten
Wetenschapper Frederik Ruysch is tegenwoordig vooral beroemd vanwege zijn studies naar de menselijke anatomie en de prachtige tekeningen die hij van organen maakte. Vaak wordt vergeten dat hij ook hoogleraar Botanie was in dienst van de Hortus Botanicus in Amsterdam. Hij had een verzameling opgebouwd van 39 herbaria, waarin hij planten en bloemen bewaarde. Normaal gesproken werden bloemen in herbaria tussen papier gedroogd, maar Frederik Ruysch wist bloemen zo te prepareren dat ze eruit bleven zien alsof ze in bloei stonden.
De herbaria van haar vader waren een geweldige bron van inspiratie voor Rachel Ruysch. Ze kon hierdoor bloemen die in verschillende seizoen bloeien bij elkaar brengen in haar schilderijen. De boeketten van Rachel Ruysch konden in werkelijkheid dus niet bestaan. Ze gebruikte de herbaria van haar vader om de bloemen ook buiten het seizoen levensecht te schilderen.
Vruchtbaarheid en Vergankelijkheid
Een reiziger bezocht rond 1711 het atelier van Rachel Ruysch. Hij schreef: “We gingen naar Jurriaen Pool, in de Wolferstraat, een schilder, om het werk van zijn vrouw Rachel Ruysch (de dochter van de beroemde Anatomist) te zien … Van zijn vrouw hebben we gelukkig twee schilderijen gezien, omdat ze zelden iets af heeft en alles is een jaar van tevoren besteld. De twee werken waren voor de heer la Court in Leiden, waarvoor hij haar 1500 Gulden betaalde. De ene was van bloemen, de andere van fruit. Beide waren erg mooi en heel subtiel geschilderd.”
Hij verwijst hier naar een paar bloemstillevens dat symbool stond voor vruchtbaarheid (fruit) en vergankelijkheid (bloemen). In de afbeeldingen bij deze tekst staat de symboliek van de schilderijen uitgelegd. Rachel Ruysch gebruikte de combinatie van fruit en bloemen vaker om het leven tussen geboorte en dood te laten zien. Al sinds de 16e eeuw waren bloemstillevens een manier om de vergankelijkheid van het leven te laten zien. Omdat bloemen maar kort mooi waren, stonden ze symbool voor de tijdelijkheid van het bestaan. In de schilderijen van Rachel Ruysch zijn specifieke bloemen gebruikt om de tegenstelling tussen vruchtbaarheid en vergankelijkheid te benadrukken.
In dienst van de Keurvorst
De symbolische bloemstillevens brachten Rachel Ruysch veel succes. De reiziger vertelt: “Mevrouw Pool (Rachel Ruysch, red.) verzekerde ons dat ze niet meer dan twee schilderijen in één jaar kan schilderen. Ze moet elk jaar een schilderij aan de keurvorst van de Pfalz leveren, voor wie zij de hofschilder is en van wie ze een pensioen ontvangt.” Ook werd ze als eerste vrouwelijke kunstenaar werd toegelaten tot kunstenaarskring Pictura in Den Haag.
Het is bijzonder dat ze als vrouw werd aangesteld als hofschilder. Het benadrukt de kwaliteit en populariteit van haar werk. Maar roem is zo vergankelijk als een bloemstilleven. Haar boeketten zijn tegenwoordig nog maar bij weinig mensen bekend. Toch behoort Rachel Ruysch tot de belangrijkste vrouwelijke kunstenaars van Nederland en hangen haar bloemen in de grote musea van de wereld!
//Vensters Thema 2019: Vrouwen in de Kunst
– Yayoi Kusama: Stippen en Pompoenen tot in de Eeuwigheid!
– Jenny Saville’s Vrouwen: Schoonheid of Anti-Schoonheid?
– Door Misbruik Getekend: Schilderijen van Artemisia Gentileschi
