De schaduw van racisme in de silhouetten van Kara Walker

Deze week werd politieman Derek Chauvin schuldig bevonden aan de dood van George Floyd. De zaak zorgde vorig jaar wereldwijd voor grootschalige anti-racisme protesten, ook in de kunst. De silhouetten van Kara Walker vragen al jaren aandacht voor de strijd tegen racisme. Wat kunnen we leren van haar werk?

Kara Walker groeide op in California, maar verhuisde op 13 jarige leeftijd naar Atlanta. Ze kwam terecht in een omgeving waarin discriminatie op huidskleur aan de orde van de dag was. Deze ervaring heeft ervoor gezorgd dat racisme is uitgegroeid tot het belangrijkste onderwerp van haar kunst. Na de dood van George Floyd en de racismeprotesten werd haar werk opnieuw actueel.

Racisme

Het contrast tussen zwart en wit benadrukt Walker door te werken met silhouetten. Silhouetten waren een populaire methode om mensen te portretteren in de 18e en 19e eeuw, toen fotografie nog niet beschikbaar was. In Walker’s debuut “Gone” verwijst ze naar Gone with the Wind. Hoewel dit verfilmde boek in de eerste plaats een romantisch verhaal is dat speelt tijdens de Amerikaanse Burgeroorlog, toont het ook onderdrukking van zwarten.

In Kara Walker’s “Gone” zien we een bizar tafereel. Een kind biedt een kip zonder kop aan een topless zwart meisje dat op haar rug in het water drijft; een afgehakt hoofd van een blanke man kijkt naar een jong zwart meisje dat op haar knieën fellatio uitvoert op een blanke jongen; een zwart meisje tilt haar been op als twee baby’s uit haar vallen. Boven deze scene vol seksuele en wrede verwijzingen zweeft een zwarte man met een grotesk gezwollen penis. Maar wat misschien het meest schrijnende is: het romantische paar lijkt alles normaal te vinden. Is dit hoe de witte upperclass naar zwarte mensen kijkt?

Slavernij

Walker maakt het slavernijverleden van de VS zichtbaar met haar kunst. In New Orleans maakte ze een “Katastwóf Karavan”, Creools voor Catastrofe Koets. Op de zijkant van de wagon zijn slavernijtaferelen te zien met gevangen zwarte mensen. In de koets zit een stoomorgel verborgen, die volksmuziek speelt. “Wij hebben nooit een naam gegeven aan de gebeurtenis die generaties heeft gedefinieerd” zegt Walker. “We zeggen ‘Slavernij’ alsof het een legitieme baan was in plaats van de wat het werkelijk was: een ramp voor miljoenen mensen.”

Misschien wel even belangrijk als het werk zelf, is de locatie waar de wagon is neergezet. Algiers Point was voor veel tot slaaf gemaakte mensen de plek waar ze in Amerika aankwamen en gevangen werden gezet voor quarantaine en doorverkoop. Tegenwoordig is er op de plek slechts een kleine maquette die aan de slavernij herinnert.

Ook in Nederland zijn de sporen van ons slavernijverleden nauwelijks zichtbaar gemaakt. Pas in 2005 en 2013 kwamen er slavernijmonumenten in Middelburg en Rotterdam op de plekken waar de grootste slavenhandelaars Middelburgsche Commercie Compagnie (MCC) en Coopstad en Rochussen hebben gestaan. Het initiatief Mapping Slavery probeert slavernijlocaties in Nederland in kaart te brengen.

Representatie

In een oude suikerfabriek in New York maakte Walker een grote installatie met een witte sfinx omringd door zwarte hulpjes van suiker. Ook suiker is verbonden met de geschiedenis van de slavenhandel in Amerika: tot slaaf gemaakte mensen sneden het suikerriet, maakten er siroop van en bleekten de suiker. Maar het waren de witte handelaren die er rijk van werden.

Kara Walker en andere zwarte kunstenaars als Kerry James Marshall en Yinka Shonibare krijgen in de Verenigde Staten de afgelopen jaren veel aandacht. Hierdoor wordt de kunstwereld diverser en worden verhalen vertaald die jarenlang onzichtbaar zijn geweest. Helaas zijn hun werken Europa weinig te zien.

Ook Nederland snakt naar een diversere kunstwereld met meer tentoonstellingen voor vrouwen en kunstenaars van kleur. Recent kregen Natasja Kensmil en Raquel van Haver exposities in grote Nederlandse musea. Maar waar zijn bijvoorbeeld de Turkse en Marokkaanse kunstenaars in Nederland? Diversiteit is nog altijd geen vanzelfsprekendheid.