William Kentridge maakte 10 overweldigende films over de recente geschiedenis van Zuid-Afrika. In krachtige houtskooltekeningen schetst hij een land dat worstelt met zijn verleden. Hoe ga je om met een geschiedenis vol racisme en ongelijkheid? Filmmuseum Eye toont deze zomer de films Ten Drawings for Projection, een indrukwekkende confrontatie met het verleden.

Zuid-Afrika draagt zijn geschiedenis als een steen met zich mee, zwaar en onontkoombaar. In de film ‘Weighing and Wanting’ zien we hoofdpersoon Soho Eckstein letterlijk met een steen sjouwen. Eckstein is de witte directeur van mijnbouwbedrijf waar voornamelijk zwarte mensen werken. De steen die hij draagt, verandert in Kentridge’s film in Eckstein’s hoofd waarin allerlei herinneringen boven komen. Hij beseft zich dat hij zichzelf heeft verrijkt over de rug van de arbeiders in zijn mijn.

Soho Eckstein & Felix Teitelbaum

Soho Eckstein werd door William Kentridge als eerst geportretteerd in de film ‘Johannesburg, 2nd Greatest City After Paris’ uit 1989. Eckstein draagt een krijtstreep pak en lijkt even onverschillig te zijn voor het lot van zijn arbeiders als voor de behoefte van zijn vrouw. Toch kan hij zijn herinneringen en verleden niet achter zich laten. In de animatiefilms van Kentridge wordt dit letterlijk zichtbaar gemaakt door de houtskooltekeningen. Kentridge tekent een beeld, gumt het weer weg en laat zo de sporen van het verleden achter.

De tegenpool van Eckstein is een Felix Teitelbaum, een kunstenaar die verdacht veel lijkt op William Kentridge zelf. Felix Teitelbaum heeft veel aandacht voor het land om hem heen en staat dicht bij zijn gevoel. Hij ontwikkelt een enorme verliefdheid op mevrouw Eckstein. In de film ‘Sobriety, Obesity and Growing Old’ lukt hem zelfs om haar te veroveren. Soho Eckstein blijft achter in een wereld die zonder haar erg leeg is.

10 Drawings for Projection

In de 10 films van William Kentridge proberen Soho Eckstein en Felix Teitelbaum hun weg te vinden in het veranderende Zuid-Afrika van de jaren 90. De apartheid wordt afgeschaft en de zwarte bevolking krijgt een gezicht. Dit is mooi afgebeeld in de film ‘Monument’, waarin Soho Eckstein een monument laat oprichten voor de arbeider. Eckstein lijkt vooral op een PR stunt uit te zijn. Maar als het beeld echt begint te bewegen en de arbeider toont hoe hij lijdt onder zijn werk, is van de feestelijke onthulling weinig meer over.

Ook Felix Teitelbaum kent zijn portie bewustwording. In de film ‘Felix in Exile’ zit hij opgesloten in zijn huis. Zijn enige contact met de buitenwereld zijn de foto’s die de zwarte landmeter Nadine voor hem maakt. Langzaam vullen de muren van zijn huis zich met foto’s van moordpartijen en mensenlichamen. Sporen van het apartheidsregime die eindelijk tot hem komen nu de zwarte inwoners hun beelden laten zien.

Eye

In Filmmuseum Eye zijn nu alle 10 de films van Kentridge samen te zien. De harde houtskoolstreken geven een indrukwekkend beeld van de bewustwording tijdens de afschaffing van de apartheid. Ondersteund door intense muziek laten ze zien hoe moeilijk het voor Zuid-Afrikanen is om zich te verhouden tot het verleden. Toch zijn de films niet oordelend, geen politiek pamflet.

In ‘History of the Main Complaint’ ligt Eckstein in coma op een ziekenhuis bed. Om zijn bed staat Felix Teitelbaum als dokter, die met zijn stethoscoop in het lichaam van Eckstein herinneringen kan zien. Kentridge verwijst hier naar de Waarheids- en Verzoeningscommissie, een grootschalig onderzoek waarin Zuid-Afrika zijn eigen verleden onder de loep nam en de waarheid over de apartheid boven tafel moest komen.

Kentridge’s films laten zien hoe moeilijk het is om opeens in een andere werkelijkheid te leven. Soho Eckstein verliest zijn greep op zijn bedrijf, maar probeert zijn werk voort te zetten met het verleden op zijn hielen. Felix Teitelbaum komt juist nergens meer toe en lijkt te zwelgen in zijn gevoel. Na 10 films kan je bijna niet anders dan concluderen dat Eckstein en Teitelbaum twee kanten zijn van dezelfde persoon: aangekleed en naakt, met verstand en emotie, maar beide op zoek naar hun rol in het verleden.