Luc Tuymans confronteert België met koloniaal verleden

Luc Tuymans onderzocht in zijn schilderijen de geboorte van Congo als natie in 1960, onder het leiderschap van Lumumba. Zijn werken reflecteren op de post-koloniale geschiedenis van Congo. Hoe confronteert Tuymans ons met de erfenis van kolonialisme?

Op 30 juni 1960 werd Congo onafhankelijk van België en werd Patrice Lumumba de eerste president van het Afrikaanse land. Hij liet zich meteen kritisch uit over het Belgische koloniale bewind. In het bijzijn van koning Boudewijn zei hij: “Wie zal ooit de slachtingen vergeten waarbij zo velen van onze broeders omkwamen, de cellen waarin degenen werden geworpen die weigerden zich aan een regime van onderdrukking en uitbuiting te onderwerpen.”

Deze woorden zetten direct de toon voor een tumultueuze periode. Lumumba’s vastberadenheid om gerechtigheid te eisen, zorgde voor verdeeldheid en onrust. In de maanden die volgden, brak er een staatsgreep uit, geïnitieerd door militaire krachten binnen Congo. Lumumba zag zich daarom gedwongen tot een wanhopige vlucht. Uiteindelijk werd hij gevangengenomen en op gruwelijke wijze vermoord. Zijn lichaam werd opgelost in zwavelzuur en is nooit teruggevonden.

Congo

In 1999 bracht de Belgische socioloog Ludo De Witte aan het licht dat België betrokken was bij Lumumba’s dood. Hoewel de exacte rol van de Belgische regering nog steeds gehuld is in duisternis, suggereren zijn onderzoek dat de regering op zijn minst impliciet instemde met de gewelddadige afzetting van Lumumba.

D onthullingen van De Witte inspireerden de Belgische kunstenaar Luc Tuymans tot een serie schilderijen over Lumuba’s moord. In 2000 presenteerde hij zijn werken in het Belgische paviljoen op de Biennale van Venetië. Hij confronteerde zijn eigen land en de internationale gemeenschap zo met de pijnlijke post-koloniale geschiedenis van Congo.

Luc Tuymans

Een opvallend kenmerk van Tuymans’ schilderijen is het subtiel contrasteren van zwart en wit. Hij baseerde zijn schilderijen op foto’s. Als eerste schilderde hij Koning Boudewijn in een wit pak bij een bezoek aan Congo in 1955. Hij noemde het werk ‘Mwana Kitoko’, dat in het Congolees ‘mooie jongen’ betekent. Al snel werd deze bijnaam verdraaid tot Bwana Kitoko, ‘mooie meester’.

Als tegenhanger schilderde Tuymans een zwarte man, die op het eerste gezicht een Afrikaans stamlid lijkt te zijn. Maar het doek is gebaseerd op een beeld in een Antwerps restaurant. Het schilderij confronteert ons zo met onze eigen vooroordelen over hoe een Afrikaanse man eruit hoort te zien. Het portret van Lumumba, een moderne man, laat zien hoe onterecht dit beeld is.

Marlene Dumas

Tuyman’s generatiegenoot Marlene Dumas maakte een werk over de geschiedenis van Congo voor een gezamenlijke tentoonstelling. Ze zei hierover: “Luc had schilderijen gemaakt over de geschiedenis van Belgen in Congo, en het viel me op dat er niet echt vrouwen op stonden.” Ze besloot hier verandering in te brengen en schilderde de weduwe van Patrice Lumumba.

“Ik had Pauline Lumumba nooit geschilderd, maar ik had de foto van haar gebruikt voor een collage die ik in 1982 had gemaakt.” Dumas schilderde de foto na in een zwart-wit met een losse penseelstreek. “Er is iets bijbels aan de afbeelding; Ik hou van de onduidelijkheid of de mensen in de menigte voor Pauline of tegen haar zijn.”

Geschiedenis

Ook in eerdere werken baseerde Luc Tuymans zich op de geschiedenis. Zo maakte hij meerdere series over de Tweede Wereldoorlog. Veel van Tuymans schilderijen zijn gebaseerd op beeldmateriaal, zoals filmbeelden uit de oorlogsjaren en foto’s uit oude kranten. Hij noemt zijn schilderijen daarom ‘authentieke vervalsingen’.

Tuymans daagt de toeschouwer uit om na te denken over de betekenissen en associaties die beelden kunnen dragen. In “the Walk” zien we twee mannen lopen door een sneeuwlandschap. Maar alleen doordat we in het silhouet van de rechterman Hitler herkennen, wordt het een beladen beeld. Het dus niet de afbeelding zelf, maar onze interpretatie die de betekenis bepaalt.

Ook bij zijn schilderijen over Lumumba’s geschiedenis, gebruikt Tuymans zijn kunst om verborgen verhalen zichtbaar te maken. Zijn schilderijen zijn herinneringen aan het verleden, die onze eigen percepties in twijfel trekken.