Georg Baselitz hangt schilderijen op z’n kop

Georg Baselitz toont de wereld het liefst op zijn kop. Zijn omgedraaide portretten dwingen je om beter te kijken. Met zijn schilderijen in expressionistische stijl reflecteert hij op de Duitse geschiedenis.

In 1963 maakte Georg Baselitz een reeks schilderijen van voeten en handen. De verminkte lichaamsdelen waren een reactie op de misdaden gepleegd door Adolf Hitler en het nationaal-socialistische regime. Een schilderij waarin een klein mannetjes met open broek aan zijn geslachtsdeel zat, zorgde voor een groot schandaal. Baselitz werd aangeklaagd wegens het schenden van de openbare zedelijkheid.

Verdeeld en gebroken

Georg Baselitz was erg geraakt door de aanklacht en de vele persaandacht. Hij was verontwaardigd dat mensen zijn beeldspraak en de verwijzingen naar de slachtoffers van Hitler verkeerd interpreteerden. In 2005 maakte hij een herziene versie van het schilderij, waarin het snorretje onder zijn neus extra is benadrukt.

Baselitz had behoefte aan rust en verhuisde in 1966 naar het platteland. Hij maakte hier een serie grote schilderijen met bossen, honden en houthakkers. Maar de Duitse geschiedenis liet hem niet los. De opsplitsing van het land in Oost en West inspireerde hem tot een nieuwe schilderijencyclus, waarin hij de scheuring letterlijk zichtbaar maakte. Deze zogenaamde ‘Frakturbilder’ toonden gescheurde mensen.

Op zijn kop

De expressionistische schilderijen van Baselitz pasten niet bij zijn tijd. De schilderkunst werd doodverklaard door de aanhangers van nieuwe kunststromingen als Land Art en Installaties. In Amerika was abstracte kunst de enige schilderkunst die nog aandacht kreeg. Baselitz zocht daarom naar een vernieuwende aanpak om radicaal te breken met oude schilderkunst.

In 1969 schilderde hij portretten, die hij op z’n kop zette. Het waren zes monumentale doeken van zijn vrouw Elke, en vijf kunstvrienden, waaronder de kunsthandelaren Franz Dahlem en Michael Werner, de verzamelaar Karl Rinn en de journalist Martin G. Buttig. Bij de eerste tentoonstelling in Keulen door Franz Dahlem, zorgden de doeken voor een sensatie.

Romantici

Vanaf dat moment bleef het omgekeerde schilderij zijn handelsmerk. Baselitz plaatste zichzelf hiermee in de traditie van de Romantische kunstenaar Caspar David Friedrich. Volgens een anecdote, zag een bezoeker in Friedrich’s atelier een schitterend ‘zeegezicht’ en prees het doek vol enthousiasme. Maar het bleek een mistig bergtafereel dat op zijn kop stond.

Baselitz stelde dat de omgekeerde portretten hem hielpen om langzamer te schilderen. De werken zetten de hersenen aan het werk. De grote doeken dagen de toeschouwer uit om beter te kijken.

Adelaar

Ook in zijn latere werken bleef Baselitz reflecteren op de uitwassingen van het Duitse nationaalsocialisme. Een vaak terugkerend thema in het werk van Baselitz is de omgekeerde adelaar. Hij zag in de vogel een symbool van het Duitse nationalisme. Juist door de vogel om te draaien, lijkt hij uit de lucht te vallen. De adelaar symboliseert zo de val van Hitler’s waanbeelden.

De erfenis van het Duitse oorlogsverleden blijft dus een rode draad in het werk van Baselitz. Rechtop of op zijn kop.