In 1977 kwam de politie naar het moderne kunstmuseum van Bologna om twee naakte kunstenaars op te pakken. Marina Abramovic en Ulay stonden naakt tegenover elkaar in een zaalingang. Terwijl de bezoekers zich tussen hen in een weg naar binnen wurmden, stonden zij onbewogen in de opening totdat de politie hen oppakte wegens obsceniteit. Waarom zijn twee naakte mensen in een deuropening kunst?

Het lijkt een simpele provocatie. Door naakt in een museum gaan staan als kunstobject weet je zeker dat er aandacht komt voor je actie. Marina Abramovic and Ulay belemmerden de doorgang naar de museumzaal en dwongen de bezoekers daardoor tot een interactie met hun naakte lichaam. De politie noemde het een obsceniteit, de critici een topkunstwerk. De performance van Abramovic en Ulay tonen iets wat geen beeldhouwwerk of schilderij kan laten zien: Menselijk gedrag!

Imponderabilia

Hoe zou jij de ruimte binnengaan? Met je gezicht naar Abramovic of juist naar Ulay? Kies je voor de man of voor de vrouw? Hoe reageer je op de aanraking? Voel je schaamte? ongemak? opwinding? Door simpel in de deuropening te gaan staan, leggen Abramovic en Ulay het onzichtbare bloot. De ongeschreven regels van menselijke interactie en fatsoen worden zichtbaar gemaakt en bezoekers worden geconfronteerd met hun eigen gêne.

Op de foto’s van originele performance uit 1977 is vooral te zien dat vrouwen hun gezicht naar Ulay draaien en mannen in de richting van Abramovic. Maar dit is geschiedvervalsing. In bovenstaande video is goed te zien dat vooral het gedrag van de voorganger bepaalt wat de volgende persoon kiest. Mensen zijn kuddedieren. Als de eerste een keuze heeft gemaakt, dan volgt de rest zijn voorbeeld.

Imponderabilia betekent het ongrijpbare, of in de performance van Abramovic en Ulay het onaanraakbare. Abramovic en Ulay schreven bij het werk: ‘Ongrijpbaar/ongrijpbare menselijke eigenschappen/zoals iemand esthetische aantrekkingskracht/het overweldigende belang/van het ongrijpbare bij de keuze voor/menselijk contact’.

Body & Performance Art

Abramovic & Ulay’s performance uit 1977 is onderdeel van de opkomst van de performance kunst in de jaren 70. In de vroege performance werken stond het menselijk lichaam vaak centraal, zoals in Carolee Schneemann’s Interior Scroll. Tijdens deze performance haalt ze een lang papier uit haar vagina waarvan ze de tekst hardop voorleest. Schneemann voerde deze performance voor het eerst uit in 1975 voor een publiek met alleen maar vrouwen. Ze zet in deze performance het mannelijk rationele en georganiseerde tegenover traditioneel vrouwelijke eigenschappen als intuïtie en lichamelijke veranderingen.

Andere Amerikaanse kunstenaars die experimenteerde met performance waren Chris Burden en Bruce Nauman. Nauman was eigenlijk een conceptuele beeldhouwer, maar vertaalde zijn ideeen naar performances die hij vaak met filmopnames. Zo liep hij urenlang rondjes in een vast patroon door zijn kamer. Chris Burden zoekt in zijn performances vaak de grenzen op van lichamelijk uithoudingsvermogen om te shockeren. Zo liet hij zich kruisigen op de achterkant van een Volkswagen Kever en liet hij zich van dichtbij in zijn arm schieten. Het lichamelijke lijden was een belangrijk onderdeel van zijn kunst.

Marina Abramovic

Wat Picasso is voor het kubisme, is Marina Abramovic voor de performance kunst. In de jaren 70 creëerde ze met Ulay de klassiekers in het genre. Zo plaatste ze 72 objecten op een tafel voor de performance Rhythm 0. Bezoekers mochten alles met haar en de objecten doen wat ze wilden. Na zes uur waren de kleren van haar lijf gehaald, had ze verwondingen door een mes aan haar nek en was ze helemaal ondergekladderd. Abramovic noemde het achteraf de vreselijkste performance die ze ooit heeft gedaan, maar toch bleef ze onbeweeglijk stilstaan. Ook in deze performance legt Marina Abramovic de menselijke aard en de grenzeloosheid van menselijk gedrag bloot.

In 2010 organiseerde het Museum of Modern Art een grote overzichtstentoonstelling van haar werk, waarin andere performers haar werken uitvoerde. Ook Imponderabilia was hier onderdeel van, al was de deuropening veel ruimer gemaakt dan in 1977. Verschillende van de nieuwe generatie Imponderibilia performers werden onzedelijk betast.

Abramovic zelf, inmiddels 63 jaar oud, maakte voor de tentoonstelling in 2010 The Artist is Present, waarbij ze iedere dag aan een tafel in het museum zat. Bezoekers werden uitgenodigd om tegenover haar te gaan zitten. Abromovic keek de personen die tegenover haar zaten zwijgend in de ogen. Iedereen mocht zo lang blijven zitten als hij of zij wilde. Hierdoor ontstond een spanning bij de wachtende bezoekers, want kwamen ze nog wel aan de beurt? Maar ook aan tafel ontstond spanning. Door contact te maken zonder te praten en slechts te kijken, zorgde Abramovic voor emotionele ervaringen bij haarzelf en de bezoekers. De performance kunst van Abramovic maakt daarmee het ongrijpbare zichtbaar.