Het is zeldzaam, maar als je geluk hebt, kan je het misschien zien. Je moet bij zonsondergang aan het strand gaan staan. Als de condities helemaal goed zijn, kan je een groene lichtflits zien net voordat de zon aan de horizon verdwijnt! Kunstenaar Tacita Dean is gefascineerd door natuurverschijnselen en maakte een film over haar zoektocht naar het groene zonlicht.

Het zijn vooral schippers die de groene straal waarnemen. Je moet volledig vrij zicht hebben en dan als de zon verdwijnt, wordt het heel even groen. De natuurkundige verklaring voor dit fenomeen is dat groen licht net iets trager is dan rood en geel licht. Wit licht is een mengsel van alle kleuren. Maar het laatste witte lichtstraaltje van de zon lijkt groen, omdat het groene licht iets langer te zien is dan de andere kleuren.

The Green Ray

Het beroemdste verhaal over dit groene licht, werd al in de 19e eeuw geschreven door de Franse avonturenschrijver Jules Verne. Het werd in het Nederlands vertaald als ‘de Wonderstraal’ en in 1986 verfilmd door de Fransman Éric Rohmer. Rohmer wist het fenomeen te vangen in zijn film. Ook de Engelse kunstenaar en Turner Prize-genomineerde Tacita Dean reisde naar Madagascar om het fenomeen op video vast te leggen.

Tacita Dean stond aan het strand met haar camera. Haar enthousiasme had ook anderen op de been gebracht om het groene licht te zien. Maar dagenlang waren de omstandigheden niet voldoende. Tot er op de laatste dag, heel zwak, een klein groen straaltje te zien was! Er ontstond discussie op het strand, want niet iedereen had het gezien. Pas toen Tacita Dean haar video beeldje voor beeldje afdraaide, kon ze het zien: Het groene licht!

Ze gebruikte de beelden van de ondergaande zon voor een korte film ‘The Green Ray’. Maar ook bij het kijken van de film, is het licht nauwelijks te zien. Dus in de museumzaal ontstaat dezelfde discussie: was het licht er nu wel of niet?

Zonsverduistering

Tacita Dean’s fascinatie voor bijzondere natuurverschijnselen bleek ook tijdens de zonsverduistering van 1999. Op een melkveehouderij in Cornwall filmde ze met vier camera’s de zon, de lucht, het landschap en de koeien, terwijl het midden op de dag donker werd. De film (Banewl) duurt een uur en kent verder geen verhaal. Je ziet de koeien als de zon verdwijnt rustig op het gras gaan liggen alsof het nacht is. Door de lengte van de film ervaar je als toeschouwer dezelfde rust als de koeien. Het is deze kalmte en eenzaamheid die doorsijpelt in Dean’s werk.

Het Beslissende Moment

Veel van de films van Tacita Dean leggen gebeurtenissen vast die je misschien eens in je leven meemaakt. Zo ging ze zelf op zoek naar het afgelegen land art kunstwerk Spiral Jetty. Ze filmde haar reis niet met het idee er een videowerk van te maken. Dean zocht volgens de aanwijzingen van de Utah Art Council, maar ze vond het werk nooit. Volgens eigen zeggen: ‘omdat het onder water lag of omdat ik op de verkeerde plek keek’.

Juist dat de vraag of ze op de goede plek was nooit beantwoord zal worden, maakte de reis voor Tacita Dean interessant. Het is net als bij het groene licht. Het bijzondere zit niet in het slagen van de zoektocht, maar juist in de ervaring van het zoeken. De kracht van Dean’s films is dat ze de toeschouwers meeneemt in deze ervaringen.

De landschap-films van Tacita Dean worden deze zomer getoond in de Royal Academy of Art in Londen. Daarnaast zijn er dit jaar tentoonstellingen over Dean’s stillevens en portretten in de National Gallery en de National Portrait Gallery. Maar voordat je vanavond het kanaal oversteekt naar Londen, kijk nog even goed naar de horizon en wie weet zie je het wel….