De Vele Gezichten van Marlene Dumas

Het Stedelijk Museum toont dit najaar een overzichtstentoonstelling van het werk van Marlene Dumas, Nederland’s meest beroemde kunstenaar van dit moment. Dumas werd geboren in Zuid-Afrika, maar werkt sinds de jaren 70 in Nederland. Haar werk is expressief, vol van menselijke emotie en overdadig in symboliek en betekenis. Zoals de zon doet op een warme zomerdag, kan je bevangen raken door het werk van Dumas.

Al in de tweede zaal van de tentoonstelling blijkt de enorme diepgang en kracht van het werk van Dumas. “The Painter” uit 1994 toont de dochter van Dumas naakt afgebeeld als jong meisje met haar handen gekleurd alsof ze in de verf zijn gedoopt: de ene hand in het warme rood, de andere hand in het koude blauw. Het werk domineert de tentoonstellingszaal, trekt de bezoekers naar zich toe. De gezichtsuitdrukking, de kleurstelling, de lijnen die overlopen in de achtergrond: alle ingrediënten in dit werk tonen contrast. Kijkt het meisje bang of juist agressief? Door de afwezigheid van de achtergrond mis je context. Als toeschouwer voel je je begluurder en beschermer tegelijk. Het werk smeekt om associatie van de kijker en daardoor wordt het multi-interpretabel. Hierdoor wordt de afbeelding urgent, je kan niet om dit schilderij heen.

Het is kenmerkend voor de werken van Dumas: ieder schilderij is een emotionele dwingende ervaring die barst van symboliek en verwijzingen. De titel van de tentoonstelling “The Image as Burden” verwijst naar dit fenomeen. De beelden die Marlen Dumas maakt zijn niet vrijblijvend, maar worden een last voor kunstenares en toeschouwer omdat ze dwingen te interpreteren. Isolatie is hierbij toverwoord. Dumas werkt graag naar voorbeelden uit kranten, tijdschriften en foto’s. Hierbij isoleert ze een element van een afbeelding en door haar expressieve manier van schilderen geeft ze het beeld een emotionele lading. Hierbij schuwt ze het expliciete niet en toont veel naakte lichamen. Haar werken gaan over essentiële thema’s als dood, liefde en seksualiteit en tonen vrijwel altijd mensen.

In het Stedelijk Museum wordt een overzicht gegeven van de vroegste ontwikkeling van haar werk tot aan haar meest recente schilderijen. Hierbij zijn werken niet puur chronologisch opgehangen, maar aan de hand van thema’s. Iedere zaal toont werk rondom één thema en meestal zijn deze werken wel ongeveer uit dezelfde periode. Dit werkt in de ene zaal beter dan de andere. In de confronterende zaal met portretten van Amy Winehouse, Osama Bin Laden en Phil Spector versterken de werken elkaar en wordt het thema schuld en dood benadrukt door een gigantische schilderij van een doodshoofd. Terwijl in de zaal met als naam ‘mannen’, de werken een samenraapsel worden en de onderliggende thema’s religie en lichamelijkheid eerder verzwakt dan versterkt door de gekozen werken. Maar vaak zijn de zalen overweldigend door de enorme kracht van het werk. Het blijkt goed in de series portretten die Dumas heeft gemaakt. Ieder gezicht is anders en de contrasten worden benadrukt door ze naast elkaar te presenteren. De portretten zijn geen groepen, maar het is een verzamelingen van individuen.

Het Stedelijk heeft genoeg werk bij elkaar gekregen om een gedegen overzicht te geven van de ontwikkeling van Marlene Dumas. De vroege werken uit de jaren 70 bijvoorbeeld worden zelden getoond en bestaan voornamelijk uit collage’s. Hier isoleerde ze al beelden en teksten uit hun context om ze individueel meer kracht en nieuwe betekenissen te geven. Later ging ze schilderijen maken: ze isoleerde de afbeeldingen nu uit hun context en gaf ze emotionele lading met haar kwast. In haar meest recente werken durft Dumas ook context te tonen, zo zien we de veiligheidsmuur die Israel bouwde om zich te beschermen tegen de Palestijnen, een duidelijker contrast met de klaagmuur is vrijwel onmogelijk. Ook zien we een Libanese moeder op een begraafplaats huilen bij het portret van haar zoon. Ondanks dat Dumas nu voor het eerst achtergrond geeft bij haar personen, blijven ze heel eenvoudig en ontdaan van ieder opsmuk. Ze isoleert als het ware ‘een deel van de achtergrond’ met de persoon mee.

“The Image as Burden” is een sterke tentoonstelling die voor het eerst in 30 jaar het werk van Marlen Dumas in Nederland toont voor een groot publiek. Toch treedt al snel het “Louvre-syndroom” op: de bezoeker raakt verzadigd door het werk. Niet zozeer door de ‘veelheid’ zoals in het Louvre, maar juist door de kracht van de schilderijen. Na 10 krachtige beelden, komt de 11e nou eenmaal niet zo hard meer binnen. Alsof de kijker een afweermechanisme ontwikkelt tegen deze overmacht aan emotie en betekenis. Het Stedelijk museum heeft zijn best gedaan om dit te voorkomen, door niet teveel werken te presenteren in dezelfde zaal en de werken sec (zonder lijsten) te presenteren. Toch worden de ervaring nergens meer zo intens als bij “The Painter” in zaal 2. Het werk van Dumas is zo overweldigend dat je het moet nuttigen met mate. Neem dus de tijd bij een bezoek aan het Stedelijk museum. Bekijk de werken niet, maar durf ze te ervaren!

The Image as Burden
Stedelijk Museum, Amsterdam
t/m 4 januari 2015