Romare Bearden en ‘all that jazz’!

Jazz ontstond in de Amerikaanse stad New Orleans aan het begin van de twintigste eeuw. Maar de muziek verspreidde zich snel over heel Amerika. De jazz speelt een hoofdrol in het werk van de New Yorkse kunstenaar Romare Bearden. Hoe inspireerde de muziek zijn werkwijze?

Jazz ontstond uit de volksmuziek van Afrikaans-Amerikaanse zwarte bevolking. Het beroemde Apollo-theater in Harlem, New York, was in de jaren 20 en 30 het middelpunt van de Jazz-muziek. Romare Bearden hield een studio boven het theater en was vaak in de Apollo te vinden. Hier ontmoette hij talloze beroemdheden, die hij gebruikte in zijn collages en schilderijen. In ‘The Empress of the Blues’ schilderde hij bijvoorbeeld de succesvolle blueszangeres Bessie Smith voor een groot orkest.

Harlem

Bearden was geboren in North Carolina, maar verhuisde op jonge leeftijd naar Harlem. In Bearden’s beroemdste werk “the Block” viert hij de lokale gemeenschap. De Evangelische kerk, de kapper en de locale supermarkt. In een zes meter brede collage toont Bearden niet alleen het leven op straat, maar geeft hij ook een inkijkje in de privésituatie van de bewoners.

In “the Block” laat Bearden de sociale omstandigheden zien van de jaren 40 in Harlem. Zwarte mensen uit de hele Verenigde Staten waren tijdens de grote depressie naar New York getrokken en Harlem was het middelpunt van hun sociale leven. Net als zijn leermeester – de Duitse kunstenaar George Grosz – schilderde maakte Bearden sociaal kritische werken, waarin hij aandacht vraagt voor de belabberde leefomstandigheden in het stadsdeel.

Collages

De Jazz-muziek kenmerkt zich door improvisatie. Muzikanten bedenken ter plekke melodieën en ritmes op een vaststaand akkoordenschema. Ook Romare Bearden hield er van om te improviseren in zijn werken. Daarom experimenteerde hij veel met collages. Hij knipte afbeeldingen uit kranten en tijdschriften om nieuwe beelden te creëeren. Hij voegde geschilderde stukken toe of combineerde foto’s met verpakkingsmateriaal, stof of gekleurd papier.

Collages gaven Bearden veel meer vrijheid dan een schilderij, waarin je vaak in ondertekeningen en schilderingen een afbeelding laag voor laag opbouwt. In collages kon hij afbeeldingen en kleurvlakken blijven verplaatsen, totdat hij tevreden was met het uiteindelijke beeld. Net als in de jazz-muziek, kon hij zo improviseren.

Naakt

Jazzmuziek was belangrijk voor de doorbraak van zwarte muzikanten bij een groot publiek. Voor de opkomst van jazz was het ondenkbaar dat witte mensen naar zwarte muziakten gingen luisteren, maar jazz-muzikanten als Louis Armstrong en Billie Holiday bereikten ook een wit publiek. Voor Romane Bearden geldt hetzelfde. Hij behoort tot de eerste generatie van Afrikaans-Amerikaanse kunstenaars, die bekendheid kreeg bij een groter publiek.

Bearden koos er bewust voor om de zwarte cultuur en traditie te omarmen en te promoten. In zijn werken zijn vooral zwarte mensen te zien. Hij portretteert het leven van de zwarte Amerikaanse bevolking, sprak zich uit tegen rassenongelijkheid en organiseerde tentoonstellingen waarop ook zwarte kunstenaars te zien waren. Zijn gouaches van naakte vrouwen plaatsen zwarte vrouwen in de eeuwenoude traditie van witte naakten. Bearden leverde zo een belangrijke bijdrage aan de representatie van zwarte mensen in de kunst.