Jarenlang werd het vrouwelijke kunstenaars uit de Renaissance onmogelijk gemaakt om zich te ontwikkelen. Ze mochten niet lid worden van de gilden en kregen nauwelijks opleiding. Toch wisten enkele vrouwen zich op te werken tot hofschilder. Welke vrouwelijke kunstenaars baanden de paden voor latere generaties?
Op het eind van Middeleeuwen organiseerden beroepsgroepen zich in gilden. Alleen erkende vaklieden werden tot een gilde toegelaten. Binnen deze ambachtsgroep kon kennis en ervaring worden uitgewisseld en op de kwaliteit van de producten worden toegezien. Maar binnen de gilden was er nauwelijks ruimte voor vrouwen. In veel Italiaanse kunstenaarsgilden mochten vrouwen niet lid worden en hierdoor waren er rond 1500 bijna geen vrouwelijke kunstenaars meer actief.
Het was voor vrouwen in de Renaissance vrijwel onmogelijk om kunstschilder te worden. Een kunstenaar moest getraind worden in de klassieken en in wetenschap. De opleiding van vrouwen was gericht op het huishouden en het moederschap en hierbij was er geen ruimte voor dit soort zaken. Veel kunstenaars schilderden naar naaktmodellen of bezochten openbare ontledingen om de humane anatomie te bestuderen. Het was uitgesloten dat hier vrouwen bij aanwezig waren.
Kunstenaarsfamilies
Het is daarom niet verwonderlijk dat veel van de vrouwelijke kunstenaars uit de Renaissance dochters waren van kunstschilders. Ze kregen hun training in het atelier van hun vader. Binnen de vertrouwde omgeving van de familie was er meer ruimte voor intellectuele ontwikkeling. In Vlaanderen konden Levina Teerlinc en Catharina van Hemessen zo toch opgeleid worden tot kunstschilder.
Het talent van de vrouwen werd opgemerkt en Levina Teerlinc werd zelfs naar Londen gehaald om in dienst van de Tudor koningen portretten te schilderen. Ook Catharina van Hemessen vond een koninklijke positie bij Maria van Oostenrijk, die landvoogdes van de Nederlanden was. Ze volgde haar zelfs naar Spanje, waar haar broer Karel V koning was.
Portretkunst
Ook in Italië kwam er in de 16e eeuw meer ruimte voor vrouwelijke kunstschilders. In Florence trok de Medici familie de macht naar zich toe en kwam er steeds minder zeggenschap voor de gilden. Belangrijke families en machthebbers namen zelf kunstenaars in dienst. Het werd voor kunstenaars daardoor belangrijker om zich bij de rijken in de kijker te spelen.
De vrouwelijke Renaissance kunstenaars specialiseerden zich vooral in de portretkunst. Ondanks hun verbeterde positie was het nog steeds onbetamelijk om naakten te schilderen. Hierdoor was de mythologische en historieschilderkunst voor hen uitgesloten. Lavinia Fontana, eveneens opgeleid door haar vader, was de eerste belangrijke vrouwelijke kunstschilder van Italië. Haar portretten waren zeer gewild en ze verdiende het geld voor haar hele familie.
Sofonisba Anguissola
Rond dezelfde tijd begon ook Sofonisba Anguissola aan haar carrière. Ze groeide op in een rijk gezin en haar vader vond opleiding en kunst belangrijk. Op 14 jarige leeftijd kon ze daarom in de leer bij kunstschilder Bernardino Campi. Later trok ze naar Rome en kwam ze in contact met Michelangelo. Ze stuurde hem een tekening van een lachend meisje. Hij was onder de indruk en daagde haar uit om een huilende jongen te tekenen, omdat dit een moeilijker onderwerp was. Ze volgde zijn advies en stuurde hem het resultaat (zie bovenstaande tekeningen).
Haar carrière nam ondertussen een vlucht. In 1558 werd ze zelfs uitgenodigd door koning Filips II om aan het Spaanse hof te komen werken als kunstschilder en lerares van de koningin. In deze functie maakte ze portretten van vrijwel de gehele koninklijke familie. Zonder uit een kunstenaarsfamilie te komen had Anguissola zich opgewerkt tot hofschilder. Ze opende hiermee deuren voor generaties vrouwen na haar.
Meer artikelen uit deze serie
Hoe Michelangelo, Bernini en Mussolini het uiterlijk van de Sint Pieter bepaalden
David als Meesterproef voor Renaissancekunstenaars
Hoe de Renaissance vanuit Italië naar Spanje kwam
Venetiaanse Vernieuwingen dankzij Titiaan, Tintoretto en Veronese
Hoe de Italiaanse Renaissance de Franse Kastelen binnenkwam
Welke Renaissance paus haalde Michelangelo en Raphael naar Rome?
Nederland als multicultureel kunstland
Hoe de boekdrukkunst zorgde voor massaproductie van kunst
De Sollicitatiebrief die Leonardo da Vinci een top-baan in Milaan bracht
Wie waren de leermeesters van Leonardo en Michelangelo?
Rogier van der Weyden en Realisme aan het Bougondische Hof
In elk bovenstaand schilderij kijkt de hoofdpersoon de schilder aan, waardoor wordt benadrukt dat de geportretteerde poseert en niet aan het schaken of aan het musiceren is. Is hier een reden voor? Ging het misschien vooral om een portret?
(Het meisje met wie geschaakt wordt, maakt wel een erg modern gebaar: ‘hallo, hier zit ik..’ en daar geniet het andere kind zichtbaar van)
Een verhaal dat nog heel vaak verteld moet gaan worden! In mijn eigen blog TOOS&ART besteed ik er ook af en toe aandacht aan. Toevallig net nog vorige week.
Mooi zo, Toos! Ik zal ook door blijven gaan met het schrijven over vrouwelijke kunstenaars. Ik zie gelukkig dat grote musea ondertussen ook tentoonstellingen aan hen wijden (o.a. Prado & National Gallery), maar Nederland blijft nog een beetje achter…
Overigens voor liefhebbers, hier is het stuk waar Toos naar refereert te vinden: http://toosinfortrammekens.blogspot.com/2019/11/het-al-eeuwenoude-glazen-plafond-voor.html
Nieuws stuurde ik door naar een kunstkenner. Er was een kritische nkot..
Rian, ik kan je bericht niet geheel lezen, het best kan je even contact zoeken via het contactformulier
Ik probeer niet alleen me te verdiepen in de geschiedenissen van vrouwelijke kunstenaars maar ook in hun werken. Over hun kunde (niet alleen over wat ze probeerden om uit te beelden) maar vooral om hun vaardigheden te kunnen (en mogen analyseren)