In de Hermitage is dit voorjaar de Leiden collectie van privéverzamelaar Thomas Kaplan te zien. Onder de titel “Rembrandt en tijdgenoten” zijn 35 historiestukken naar Amsterdam gereisd. Toch is het niet Rembrandt, maar zijn het zijn leerlingen Carel Fabritius en Ferdinand Bol die de show stelen.

Bezoekersaantallen zijn steeds belangrijker voor musea. Blockbuster-tentoonstellingen moeten honderdduizenden mensen lokken. Zeker voor een particulier museum zoals de Hermitage, dat zonder subsidies moet rondkomen, zijn hoge bezoekersaantallen essentieel. Het museum kende jaren lang meer dan 400.000 bezoekers per jaar. Maar door de coronacrisis en het verbreken van de Russische banden staat de Hermitage voor de enorme uitdaging om nog steeds het grote publiek te bereiken.

Nu de historiestukken uit de Leiden Collection getoond worden, staat Rembrandt’s naam daarom prominent op de gevel. Bezoekers gegarandeerd! Een aanpak die qua marketing slim is, maar binnen het museum een rommelige tentoonstelling oplevert. Veel werken hebben namelijk niets met Rembrandt te maken.

Kleinste Rembrandt

Hoeveel Rembrandts zijn er in de Hermitage te zien, vraagt u zich misschien af? Zo’n naam op iedere Hermitage-poster suggereert immers een mooie Rembrandt-tentoonstelling. Het antwoord is teleurstellend: slechts 2 schilderijen. Beter heet de tentoonstelling daarom gewoon “tijdgenoten”, zonder Rembrandt.

Maar de marketingmachine ging nog een standje hoger! Trots werden persberichten verstuurd dat het kleinste schilderij van Rembrandt in de Hermitage te zien zou zijn. Schitterend natuurlijk voor de aandacht, maar de olieverfschets op postzegelformaat heeft verder niets te maken met de tentoonstelling. Weet u nog? Die ging over historiestukken.

Fabritius

Laten we daarom Rembrandt vergeten en eens kijken wat er wél te zien is in de Hermitage. Fenomenaal is het grote schilderij over Hagar en de Engel van de hand van Carel Fabritius. In dit Bijbelse verhaal zijn Hagar en haar zoon Ismaël uit het huis van Abraham verdreven. Na dagenlang door de wildernis te hebben gedwaald, is het water op. Het schilderij toont de wanhoop van Hagar, die nog niet doorheeft dat de redding nabij is. Achter haar staat de engel, die haar op een verborgen bron wijst waarmee ze haar stervende zoon van water kan voorzien.

Fabritius toont zich een meester in de details. De verborgen bron in de bruintinten, de lege kruik op de achtergrond en duisternis in het woud. Ongelooflijk dat zo’n schitterend schilderij nog steeds in privéhanden is en niet in het Louvre, Rijksmuseum of Metropolitan hangt. Het toont dat ook Carel Fabritius last heeft van het “blockbuster-syndroom”. Het grote publiek lijkt alleen geïnteresseerd in zijn puttertje en is onbekend met de rest van zijn werk.

Open blik

De tijdgenoten-tentoonstelling schreeuwt om een frisse blik. Vergeet naam en faam, durf open te kijken naar de schilderijen. Dan blijkt er plotseling heel veel te ontdekken! Topwerken zijn er genoeg! Neem het sfeervolle schilderij van Elia in de wildernis van Ferdinand Bol (boven dit artikel).

Ook Caspar Netscher en Jan Steen, normaal kunstenaars van het leven van alledag, blijken geweldige historiestukken te maken! In het banket van Marcus Antonius en Cleopatra van Jan Steen dreigt Cleopatra een parel op te lossen in een zuur drankje. Ze probeert zo indruk te maken met haar weelde.

Hedendaagse bezoekers zullen soms wat moeite hebben om de verhalen te herkennen. De Hermitage had daarom beter het Rembrandt-sausje achterwege kunnen laten en meer uitleg kunnen geven over de verhalen waarop de schilderijen gebaseerd zijn. “Rembrandt en tijdgenoten” was dan veel beter uit de verf gekomen!