In 2023 vieren de Nederlandse Hanzesteden het Hanzejaar. De sporen van de Hanze zijn te vinden in de architectuur en de kunst. Portretschilders trokken naar de Hanzesteden om de rijke handelaren te schilderen!
De Hanze was een samenwerkingsverband tussen steden in de Middeleeuwen om de handel te bevorderen. Steden rondom de Noordzee en de Oostzee waren aangesloten bij het verbond. Lübeck, Danzig (Gdansk), Hamburg en Keulen speelden een centrale rol, maar ook 13 Nederlandse steden waren aangesloten: Zwolle, Kampen, Deventer, Zutphen, Harderwijk, Elburg, Stavoren, Bolsward, Groningen, Arnhem, Nijmegen, Venlo en Roermond.
Sporen in Nederland
De Hanze was een vrij losse samenwerking, zonder centrale hoofdstad, leger of bestuur. De steden kwamen samen tijdens de Hanzedagen in Lübeck en maakten dan afspraken om de handel te versterken. Het ging over het verminderen van tolheffingen, gezamenlijk beschermde scheepskonvooien of exclusiviteit op handelsroutes. Ook stichtte de Hanze vier kantoren in het buitenland in Brugge, Londen, Bergen en Novgorod.
Vanwege het gebrek aan een centraal gezag bestaat er niet echt een typische Hanze-cultuur of Hanze-kunst. Maar door de goede handelscontacten was er wel veel uitwisseling tussen bouwmeesters en kunstenaars. Invloeden van Gotische gebouwen in baksteen uit Lübeck en Gdansk vonden zo hun weg naar Nederland. In Nederland zijn de Drogenapstoren in Zutphen, de Broederpoort in Kampen en de stadshuizen van Doesburg en Kampen voorbeelden van deze stijl.
Hans Holbein: Hanzekunstenaar
De rijkdom van de Hanzekooplieden trok ook kunstenaars naar de Hanzesteden. De Duitse kunstschilder Hans Holbein de jonge heeft bij het Hanzekantoor in Londen (de Steelyard) verschillende handelaren vereeuwigd. Holbein’s atelier lag in de buurt van de Steelyard. Hij werkte waarschijnlijk snel zonder voorstudies meteen op het doek, om zo min mogelijk tijd van de drukke handelaren te vragen.
Mogelijk maakte Holbein tientallen portretten, maar tegenwoordig zijn er nog maar 7 bekend. De jonge kooplieden lieten zich schilderen zonder verwijzingen naar handel. Vaak benadrukte Holbein met zegelringen of familiewapens hun familiegeschiedenis. Het is niet bekend of de schilderijen naar huis gestuurd werden, of dat ze samen in de Gildezaal van de Steelyard hebben gehangen.
Nederlandse Hanzekunst
Ook de Nederlandse kunstenaar Jacob Claesz van Utrecht portretteerde handelaren van de Hanze. Waarschijnlijk woonde hij enkele jaren in Lübeck, waar de meest rijke kooplieden samenkwamen. Voor de kapellen in de kerk van Lübeck maakte hij verschillende altaarstukken.
Net als Holbein, portretteerde Jacob van Utrecht verschillende handelaren, zoals de Duitsers Mathias Mulich en Johann Wingerinck. Deze portretten zijn tegenwoordig in Duitse musea te zien.
Zelf een bezoek brengen aan de hanzesteden tijdens het Hanzejaar? Lees het programma op de website van de Hanzesteden!
Nederland heeft 22 hanzesteden
https://www.visithanzesteden.nl/hanzetip/1554/nederlandse-hanzesteden/
Het verschil in aantallen ontstaat doordat niet alle 22 steden van bovenstaande lijst individueel vertegenwoordigd waren bij de Hanze. Bijv Hasselt werd vertegenwoordigd door Deventer. Het is dus maar net hoe je telt!