Adriaen van de Venne maakte humoristische schilderijen over de strijd tegen de Spanjaarden. De politieke werken werden op grote schaal gedrukt als prent door zijn broer Jan. Hierdoor ging de oranjepropaganda door heel Nederland!

In geschiedenisboeken staat beschreven hoe de Nederlanders in opstand kwamen tegen de Spanjaarden. In de Tachtigjarige oorlog stonden de protestantse Nederlanders recht tegenover de katholieke Spanjaarden. Waarschijnlijk zijn de Nederlanders in werkelijkheid minder eensgezind geweest. Veel Nederlanders waren nog steeds katholiek en bovendien was lang niet iedereen blij met de oorlog. Voor de oranjes was het daarom belangrijk om voldoende steun te behouden bij de bevolking.

Adriaen van der Venne

Kunstenaars vonden in de actuele gebeurtenissen een bron van inspiratie voor spottende schilderijen. In 1614 schilderde Adriaen van der Venne de strijd tussen protestanten en katholieken in de Zielenvisserij. Het verwijst naar de woorden van Jezus tegen zijn apostelen: “Kom, volg mij! Ik zal van jullie vissers van mensen maken” (Mattheus 4: 19; Marcus 1: 17; Lucas 5: 10)

Het schilderij toont een rivier met op de linkeroever de protestanten en de rechteroever de katholieken. Op de boot van de protestanten ligt Bijbel, omdat zij het woord van God volgen. De katholieken lokken de zielen met goud en wierook. Ook de achtergrond maakt duidelijke waar de sympathie van Van der Venne lag: waar dorre bomen tussen de katholieken staan, bloeien de bomen aan protestantse zijde.

Er is veel gespeculeerd waarom Adriaen van der Venne het schilderij heeft gemaakt. Was het een opdracht? Was het zijn meesterstuk om toegelaten te worden tot het Gilde? Of zou hij interesse proberen te wekken van het hof van de Oranjes? Hij beeldde prins Maurits en prins Frederik Hendrik in ieder geval prominent af op het schilderij. Ook schilderde hij een sinaasappelboompje als symbool van de oranjes.

Propaganda

In 1618 nam Adriaen’s broer Jan borg een drukkerij over in Middelburg. Jan en Adriaen werkten vanaf dat moment samen binnen een drukkerij en kunsthandel, die ze de Schilderywinckel noemden. Hun onderneming was interessant voor de Oranjes, omdat de pro-Oranje schilderijen zo meteen konden worden omgezet in een drukwerk. De prenten werden zo op grote schaal verspreid.

Naast prenten met een politieke strekking, verkreeg Jan van de Venne van de Staten-Generaal toestemming om portretten van de prinsen Maurits en Frederik Hendrik te publiceren. Ook deze prenten dienden als propganda.

Politiek

Adriaen van de Venne maakt nog meer actuele schilderijen. In het Louvre wordt een schilderij van zijn hand bewaard over het Twaalfjarig Bestand. De rijk geklede jongedame en een oudere edelman staan als liefdespaar symbool voor de Nederlandse republiek en de Spaanse Nederlanden. De twee tortelduiven en de liefdesgod Amor staan symbool voor het bestand, dat extra wordt benadrukt door het zwaard onder Amor’s voet.

De politieke hoofdrolspelers staan op de achtergrond: de Spaanse Albrecht en Isabella en de Nederlandse Maurits en Frederik Hendrik. Terwijl links het oorlogstuig op een kar wordt afgevoerd, staat rechts een groep muzikanten om de tijdelijke vrede vieren.

Humor

In het schilderij over het twaalfjarig bestand zijn ook verschillende grapjes te vinden. Op de achtergrond staan verschillende soldaten bijvoorbeeld even tegen een boom te plassen. Ook wordt de drank om het bestand te vieren alvast koud gehouden door het in een poeltje te hangen.

Op het schilderij van de Zielenvisserij heeft Van de Venne een dikke bromvlieg geschilderd. Alsof er even een vlieg op het schilderij was geland. Juist dit soort grappige toevoegingen maakte de prenten van Adriaen van de Venne zo populair. De politieke boodschap kwam beter over met de toevoeging van geintjes!