Vermeer is de meester van het detail

Johannes Vermeer in het Rijksmuseum maakt alle verwachtingen waar. De spectaculaire tentoonstelling met 28 schilderijen is onovertroffen. Wat maakt Vermeer zo’n unieke schilder? In het Rijksmuseum toont Vermeer zich een meester in de details!

De verwachtingen rondom de grote Vermeer tentoonstelling in het Rijksmuseum waren hooggespannen. Nog nooit waren zoveel schilderijen van Vermeer gelijktijdig te zien. Na een groots media-offensief is de expositie nu eindelijk te bezoeken.

Tentoonstelling Vermeer. Foto: Rijksmuseum/ Henk Wildschut

Johannes Vermeer

Johannes Vermeer woonde aan de Oude Langendijk in Delft en hield atelier op de eerste verdieping. De kamer is op tientallen schilderijen te zien. Invallend licht door de ruiten aan de linkerkant, boven de vloer een plint van tegeltjes in Delfts blauw. Juist doordat zoveel schilderijen nu samen te zien zijn, zijn de overeenkomsten in de werken goed te zien.

Ook eenheid van de werken in onderwerp, kleur en sfeer is opvallend. Zo schilderde Vermeer vrijwel alleen jonge vrouwen. Rijke dames met dure kleding, parelkettingen en deugdelijke bezigheden zoals musiceren, kantwerken of schrijven. Vaak dragen de vrouwen geel-blauw kleding, die Vermeer in schitterende details weergeeft.

Details

Omdat de composities van de schilderijen zo gelijk zijn, word je als kijker de details ingetrokken. De patronen van de tafelkleden, het glas-in-lood van de ramen, de kannen op de tafels of de kaarten aan de muur. Vermeer heeft met dunste penseeltjes gewerkt om zelfs in de kleinste schilderijen ieder detail zichtbaar te maken.

Ook de betekenis van veel schilderijen is in de details te vinden. Zo weten we dankzij de Cupido op de achtergrond dat de brieflezende vrouw bij het raam een liefdesbrief leest. De vrouw met de weegschaal heeft een religieuze betekenis. Het schilderij van het Laatste Oordeel op de achtergrond is een waarschuwing: als de weegschaal naar de verkeerde kant doorslaat, dan eindig je in de hel.

Vermeer gebruikte veel voorwerpen in meerdere schilderijen, waardoor je gedurende de tentoonstelling steeds meer gaat herkennen. Probeer het met onderstaande Vermeer-bingokaart maar eens uit! Op vrijwel ieder schilderij in de tentoonstelling zijn meerdere objecten van de kaart te herkennen.

Rijksmuseum

Het Rijksmuseum heeft duidelijk geleerd van de tentoonstelling over de Late Rembrandt. De tijdsloten en de ruime opzet van de tentoonstellingszalen zorgen voor voldoende spreiding van de bezoekers. Natuurlijk is het druk in de zalen van het Rijksmuseum, maar met een beetje geduld krijgt iedere bezoeker voldoende ruimte om de werken te bekijken.

In de laatste zaal met latere werken zoals de Geograaf en de Allegorie op het Geloof is te zien dat Vermeer steeds complexere werken gaat maken, waarin de rijkdom aan details steeds verder toeneemt. De stijl Vermeer was op het eind van zijn loopbaan zeker nog niet uitontwikkeld. Wat zou Vermeer nog in petto hebben gehad als hij ouder dan 43 was gevonden?