Salvador Dali zag een neushoorn in Vermeer's Kantwerkster

Salvador Dalì had een bijzondere kijk op de schilderijen van Vermeer. In de Kantwerkster ontdekte hij de vorm van de hoorn van een neushoorn. Dalì besloot vervolgens om de Kantwerkster te kopieëren. Niet in het museum, maar in de dierentuin…

Salvador Dalí was al op jonge leeftijd gefascineerd door het werk van Johannes Vermeer. Zijn vader had een afbeelding van de Kantwerkster op zijn studeerkamer hangen en zelf bezat hij een boekje met zwart-witafbeeldingen van de Nederlandse kunstenaar. Op basis van de afbeeldingen maakte Dalí kopieën van Vermeers schilderijen.

Eenmaal een beroemd kunstenaar kon Dalí naar Nederland reizen om de schilderijen met eigen ogen te zien. Hij bewonderde Vermeer’s nauwkeurige techniek en gebruik van licht. Het inspireerde hem om 1928 een surrealistische versie te maken van Brieflezende vrouw in blauw.

Brieflezende vrouw in blauw – Johannes Vermeer

Allegorie op de Schilderkunst

In 1934 waagde Dalí zich opnieuw aan het werk van Vermeer. Hij nam de hoofdpersoon uit Vermeer’s Allegorie op de Schilderkunst en plaatste hem in het rotslandschap van Cap de Creus. De kunstschilder krijgt een surrealistische twist: zijn been verandert in een tafel met een fles wijn. De schilderstok wordt een soort kruk.

In de jaren 30 werd gedacht dat Vermeer in de Allegorie op de Schilderkunst een zelfportret had geschilderd en zijn eigen atelier had afgebeeld. Hoewel deze interpretatie tegenwoordig betwist wordt, dacht Dalì dat hij Vermeer naschilderde. Dalì zag zijn schilderij als een eerbetoon aan de Nederlandse meester.

Kantwerkster

In 1954 vroeg verzamelaar Robert Lehman aan Dalí om een kopie te maken Vermeer’s Kantwerkster. Hij nam de opdracht aan. Dalí vroeg daarom toestemming aan het Louvre om het originele schilderij te bestuderen. Hij beloofde de conservatoren dat hij binnen een uur een kopie van het meesterwerk zou maken.

In plaats daarvan kwam Dalí tevoorschijn met een schilderij waarop vier kruisende neushoornhoorns te zien waren. Dalí verklaarde: ‘De kantwerkster is morfologisch gezien de hoorn van een neushoorn.’ Dalí zag in de spiralen van de hoorns een soort natuurlijke perfectie, die de rust en elegantie weergalmde van de Kantwerkster.

Uiteindelijk zou hij toch een realistische kopie van de Kantwerkster maken voor Robert Lehman. In vergelijking met Vermeer’s origineel heeft Dalí’s Kantwerkster heeft een overdreven frons en meer vloeiende kleuren. Hier zit niet langer een elegante dame, maar een gefrustreerde vrouw.

Neushoorn

Maar het idee van de neushoorn liet Dalì niet los. Als een echte showman trok hij naar de dierentuin van Vincennes bij Parijs. Hij liet een poster van de Kantwerkster in het verblijf van een neushoorn François hangen. Leunend op een kruiwagen met een stokbrood als hoorn op zijn hoofd, schilderde Dalí neushoorn-hoorns.

Dalí’s hoopte dat de neushoorn de Kantwerkster zou aanvallen als een stier in de arena. Maar neushoorn François leek niet onder de indruk. Uiteindelijk besloot Dalí de taak op zich te nemen en stormde hij met een lans door de poster heen. In de show van Salvador Dalì sloeg bewondering zo om in vernieling.