Afgelopen weekend opende in de Hermitage Amsterdam de tentoonstelling Hollandse Meesters uit de Hermitage. 63 werken van de Nederlandse kunstschilders zijn hierdoor na honderden jaren weer in Nederland te zien. Bijzonder is dat maar liefst zes schilderijen van Rembrandt van Rijn naar Amsterdam zijn gekomen, waaronder zijn iconische Flora.
Heb je ooit over de brede trappen van de Hermitage in Sint Petersburg gelopen? Dan weet je, een bezoek aan het Winterpaleis is alsof je op visite gaat bij de tsaar. De kamers vol rode lopers, gouden spiegels en beschilderde plafonds voelen nog even koninklijk als vroeger. Toch wonen in de Hermitage al 100 jaar alleen nog maar beelden en schilderijen. De Hermitage is met 3 miljoen kunstvoorwerpen één van de grootste musea ter wereld en heeft een uitmuntende collectie Nederlandse kunst. Met 23 werken van Rembrandt heeft de Hermitage meer schilderijen van de Nederlandse meester dan het Rijksmuseum. Na mijn eigen bezoek aan St. Petersburg, wist ik het zeker: Rembrandt is de huidige tsaar van het Winterpaleis!
Rembrandt-tentoonstelling
De Rembrandt-mania van de Hermitage begon in de 18e eeuw dankzij tsarina Catharina de Grote. Nadat ze bij een veiling werd afgetroefd bij de aankoop van een schilderij van Rembrandt, zorgde ze dat dit niet nogmaals kon gebeuren. In de volgende twintig jaar kocht ze bij alle grote veilingen in Europa 4000 dure werken. Ze had een voorkeur voor de Hollandse school en kocht ruim 15 Rembrandt schilderijen en waarschijnlijk ruim 100 werken van zijn leerlingen. Van deze geweldige collectie zijn nu 6 schilderijen van Rembrandt te zien in de Hermitage Amsterdam. De tentoonstelling ‘Hollandse Meesters uit de Hermitage’ zou je dan ook wel een Rembrandt tentoonstelling kunnen noemen.
De tsaar van de Hermitage is naar Amsterdam gekomen! In de grote centrale staal hangen vijf van zijn portretten gebroederlijk naast elkaar. Ze komen uit Rembrandt’s late periode waarin de streken van zijn kwast losser zijn. De structuur van de verf is even ruw als de doorleefde gezichten van de oude geportretteerden. Helemaal bijzonder is de komst van Rembrandt’s Flora. De stof van haar jurk is levensecht. Het is alsof haar vriendelijke blik lente brengt in de zaal met veelal donkere portretten.
Rembrandt’s Leerlingen
Tegenover de wand met de werken van Rembrandt, is een muur gevuld met Rembrandt’s leerlingen zoals Govert Flinck en Aert de Gelder. Het is een geweldige kans om zo de schilderijen van meester en leerlingen te kunnen vergelijken. Vooral het het werk van Ferdinand Bol komt bijzonder dicht in de buurt van Rembrandt. Het is voorstelbaar dat eeuwenlang schilderijen van Bol voor Rembrandt’s werk werden aangezien. Verschillende werken in de collectie van Hermitage werden ooit aan Rembrandt toegeschreven.
De Hermitage heeft echter veel meer werken van Rembrandt’s navolgers gestuurd dan nodig is om een enkele muur te vullen. Meerdere werken van leerlingen zijn daarom op andere plekken in de tentoonstelling terecht gekomen. Dit raakt aan een groter probleem: de tentoonstelling mist een leidraad. De zalen lijken in eerste instantie thematisch ingericht, landschappen bij landschappen, stillevens bij stillevens. Maar vaak wordt hier op vreemde manieren van afgeweken. Een verdwaald portret van Frans Hals hangt tussen de stillevens, Italiaanse landschappen tussen de genrestukken, een onbekende navolger van Rembrandt tussen de Utrechtse caravaggisten. Het zorgt voor een rommelig geheel.
Tentoonstelling
De tentoonstelling bevat kunstwerken van uitzonderlijke kwaliteit. De vogelportretten van Melchior d’Hondecoeter, een stilleven van Willem Heda, een enorm Bijbels tafereel van Nicolaes Berchem, het zijn stuk voor stuk de beste werken in hun soort. Misschien wel beter dan vergelijkbare schilderijen in Nederland. Maar de tentoonstelling heeft geen overkoepelend verhaal en vervalt hierdoor in allegaartje van schilders en thema’s. Alsof je door het poesiealbum van de tsaar loopt: iedere pagina heeft weer een bijzonder plaatje, maar het album vormt geen geheel.
Lange tijd werd gezegd dat de Hollandse Meesters uit de Hermitage nooit naar Amsterdam zouden komen, maar gelukkig kan het Nederlandse publiek dit najaar kennis maken met de geweldige collectie Nederlandse kunst uit St. Petersburg. Opvallend is de hoge prijs die deze tentoonstelling kost, zelfs met museumkaart ben je nog 10 euro kwijt (25 euro zonder). Maar ongetwijfeld zal dit weinig mensen weerhouden om een kijkje te komen nemen, want Tsaar Rembrandt is in Nederland en hij heeft zijn poesiealbum meegenomen!
Hollandse Meesters uit de Hermitage
Hermitage, Amsterdam
t/m 28 mei 2018
Tentoonstellingen in 2017:
Robert Rauschenberg (Tate Modern, Londen) – Renaissance aan het hof (Rijksmuseum Twenthe, Enschede) – Surrealisme (Boijmans, Rotterdam) – Henri Cartier Bresson (Fotomuseum, Rotterdam) – Op Art (Stedelijk, Schiedam) – Amerika in de jaren 30 (Royal Academy, Londen) – Hyperrealisme (Kunsthal, Rotterdam) – Otto Dix (K20, Düsseldorf) – Primaire kleuren (Kunsthal Kade, Amersfoort) – Jean Arp (Kröller-Müller, Otterlo) – Piet Mondriaan (Gemeentemuseum, Den Haag) – Maarten Luther (Catharijneconvent, Utrecht) – Hollandse meesters (Hermitage, Amsterdam) – Jan Maelwael (Rijksmuseum, Amsterdam) – Johan Barthold Jongkind (Dordrechts Museum) – Edouard Manet (Wuppertal) – Tintoretto (Wallraf-Richartz, Keulen) – Romantiek (Groninger Museum) – American Dream (Drents, Assen) – Paul Gauguin (Grand Palais, Parijs)
Niet helemaal met je eens wat de “rommeligheid” betreft. De leidraad is de verzamelwoede van Russische rijken en van de tsaren. Daartoe is er in een van de kleinere kabinetten een overzicht van de herkomst van de stukken en zijn enorme vazen meegekomen waar de populairste schilderijen in de Keizerlijke Porseleinfabrieken op zijn geschilderd. Je kunt ook niet anders verwachten van een branche van het moedermuseum in St Petersburg: er moet een link daarmee zijn. Maar zelfs als dat niet het geval was: bij zoveel pracht en kwaliteit heb je eigenlijk geen leidraad nodig. Genieten is genoeg.