Maarten Luther: Populist van de 16e eeuw

Maarten Luther ontketende vijfhonderd jaar geleden de reformatie door de katholieke kerk te bekritiseren. Museum Catharijneconvent laat zien dat Luther naast kerkhervormer, vooral een populist was die behendig de massa bespeelde.

Aan een perkament met een rafelig touw hangt een machtige zegel. CLEMENS staat er in de afdruk. Zeven pauselijke letters die de toegang tot de hemel verzekerden. In de 13e eeuw kocht een rijke gelovige dit document bij de kerk om zijn zonden af te kopen en in het hiernamaals een goede plek te verzekeren. Nu ligt het in de eerste zaal van Museum Catharijneconvent als bewijsstuk van de zonden van de katholieke kerk. Want was hebzucht niet één van de hoofdzonden?

De Behendige PR-Man
In 1517 spijkerde Maarten Luther 95 stellingen op de kerkdeur van Wittenberg waarin hij de handel in aflaten en de verrijking van de katholieke kerk aan de kaak stelde. Hiermee ontketende hij een golf van geloofsoorlogen in heel Europa en de afscheiding van de protestantse kerk(en). Luther wordt daarom vaak voorgesteld als de verstandige kerkhervormer, de nadenkende theoloog en hardwerkende publicist. Maar in het Museum Catharijneconvent is vooral een geweldige PR-man te zien.

In de tijd van Luther was Latijn de taal van de kerk en daarom publiceerde hij zijn 95 stellingen oorspronkelijk in deze taal. Maar Luther begreep al snel dat hij zo nooit een groot publiek voor zich zou winnen. Hij vertaalde de stellingen daarom naar het Duits. Iedereen kon zijn klachten zo lezen. Hierdoor verplaatste hij de discussie over aflaten van de kerkleiders naar het volk. Persoonlijk zorgde hij later ook voor de eerste Duitse bijbelvertaling, die veel succes had.

Luther als Trump van de 16e eeuw
Zoals Donald Trump behendig de media bespeelt en gebruik maakt van social media om grote groepen mensen voor zich te winnen, wist Luther zijn ideeën in 1517 binnen enkele jaren in heel Europa te verspreiden. Wat Twitter is voor Trump, was de boekdrukkunst voor Luther. Korte pamfletten van enkele pagina’s konden snel worden gedrukt en voor weinig geld worden verspreid. De katholieke kerk kon hierdoor niet tegenhouden dat iedereen Luther’s ideeën leerde kennen.

Luther werd beschermd door keurvorst Frederik de Wijze van Saksen, die ook kunstenaar Lucas Cranach in dienst had. Cranach raakte bevriend met Luther en ging prenten maken die met Luther’s pamfletten gedrukt werden. Ook schilderde hij verschillende portretten van Luther. Cranach gaf Luther zo een gezicht. In het Catharijneconvent is de handige beeldtaal van Luther’s volgers te zien. Prenten en schilderijen spotten met de paus en laten zien dat ‘het ware geloof’ belangrijker is dan katholieke pracht en praal.

Tentoonstelling
Museum het Catharijneconvent laat in de tentoonstelling zien hoe gewiekst Maarten Luther zijn ideeën heeft verspreid over Europa. In plaats van een saaie geschiedenisles aan de hand van portretten en geschriften, is in Utrecht een verrassende tentoonstelling ingericht. Een korte introductiefilm neemt je mee naar de tijd van Luther. Vervolgens toont het museum schilderijen, spotprenten, boeken en andere voorwerpen.

Op woensdagen en zaterdagen is bovendien een toneelstuk te zien in het museum waarin Maarten Luther in gesprek gaat met Desiderius Erasmus en Paus Adriaan. Het gesprek tussen deze drie tijdgenoten maken de spanningen en conflicten van de 16e eeuw levendig. Luther is een aansprekende tentoonstelling, waarin Museum het Catharijneconvent een moeilijk onderwerp toegankelijk maakt. De tentoonstelling laat zien hoe Luther de massa bespeelde, als een ware populist.

Luther
Museum Catharijneconvent, Utrecht
t/m 28 januari 2018