Wie durft nog te schilderen in Rood, Blauw en Geel na Mondriaan?
Rood is de kleur van de liefde, blauw is de kleur van de lucht en geel is de kleur van de zon, maar samen zijn het de kleuren van de Stijl. Mondriaan en zijn navolgers hebben met hun werken in deze primaire kleuren 100 jaar lang de kunst beïnvloed. Moderne en hedendaagse kunstenaars hebben al die tijd geworsteld om met het nalatenschap van Mondriaan om te gaan. In Kunsthal Kade is deze zomer een overzicht te zien van de kleuren van de Stijl.
Piet Mondriaan was een visionair die de wereld om zich heen probeerde terug te brengen tot zijn meest pure vorm. Als Piet Mondriaan bomen zag, maakte hij een lijnenpatroon. Als Piet Mondriaan een kleurrijk landschap zag, abstraheerde hij rood, blauw en geel. Het zijn drie kleuren waarmee hij alle andere kleuren kon maken (maar niet deed). Kunsthal Kade laat zien hoe Mondriaan’s primaire kleuren de moderne en hedendaagse kunst hebben beïnvloed. De tentoonstelling laat in een aantal kabinetten zien hoe de Stijl kunstenaars met kunst werkten, maar vervolgens ook hoe hedendaagse kunstenaars hun ideeën overnamen en aanpasten.
Geel
De schilderijen van Mondriaan die te zien zijn in kunsthal Kade worden gedomineerd door witte vlakken. Slechts onderaan zit een randje geel en links een vlakje rood en blauw. Toch zijn het deze primaire kleuren die het denken van Mondriaan en zijn collega’s van de stijl domineerde. Mondriaan was erg geïnteresseerd in de kleurentheorie van Goethe, die liet zien hoe zwart en wit (donker en licht) de perceptie van kleur beïnvloeden. Goethe stelde dat zwart niet de afwezigheid van kleur was, maar dat zwart een kleur op zich was en baseerde zich daarbij op zijn eigen experimenten. Mondriaan ging in zijn werk op zoek naar de perfecte balans tussen zwarte lijnen, witte vlakken en de drie primaire kleuren.
De kleurtheorie van Goethe was geheel gebaseerd op zijn eigen waarnemingen en experimenten. Indirect bestuurde Goethe daarmee niet alleen kleuren, maar ook de werking van zijn eigen oog. Ook hedendaagse kunstenaar Olafur Eliasson is hierin geïnteresseerd. In kunsthal Kade is een werk van Eliasson te zien, waarin hij ‘afterimages’ onderzoekt. In een donkere ruimte projecteert hij bijvoorbeeld een groot geel vlak op de muur. Als het vervolgens weer donker wordt, lijk je vervolgens een donkerblauw vlak te zien op dezelfde plek. Deze ‘afterimage’ is altijd precies de kleur die tegenovergesteld is aan de geprojecteerde kleur.
Blauw
Kunstenaarsgroep de Stijl had als ideaal om hun ideeën over kunst toe te passen in gebruiksvoorwerpen en architectuur. Een bekend voorbeeld hiervan is de Rietveld-stoel in primaire kleuren. In kunsthal Kade is naast deze stoel, ook een ontwerp van Theo van Doesburg voor een danszaal te zien en een model van vliegtuig ontworpen door Gerrit Rietveld. KLM gaf hem ooit de opdracht een rood, blauw, geel interieur voor hun vliegtuigen te ontwerpen. Maar dit werd nooit echt uitgevoerd, tot deze tentoonstelling. Rietveld wist hoe heftig mensen reageren op kleur en combineerde de primaire kleuren rood en blauw op de stoelen met een veel lichtere kleur blauw op plafond. Te felle kleuren zouden mensen niet uren volhouden.
Blauw is ook de kleur die kunstenaar Yves Klein helemaal gek maakte. In zijn kunstenaarsloopbaan zocht naar de meest intense kleur blauw, die hij vond in een bijzondere combinatie van ultramarijnpigmenten en rhodopas fixatief. Deze kleur staat sindsdien bekend als ‘International Klein Blue’ en werd door Klein veel gebruikt in zijn werk. In kunsthal Kade zijn meerdere IKB werken te zien. De kleur blauw van Yves Klein is intenser dan Rietveld ooit zou gebruiken.
Rood
Mondriaan geloofde dat de werkelijkheid te versimpelen was tot rood, blauw en geel. Zijn schilderijen tonen afgebakende kleuren gecombineerd met witte vlakken en gescheiden door zwarte rechte lijnen. De wereld is in de ogen van Mondriaan een geordende en afgebakende plaats. Tientallen jaren lang worstelde de kunstwereld met het nalatenschap van Mondriaan. Iedere abstracte kunstenaar die met primaire kleuren werkte, werd altijd vergeleken met de Stijl.
Barnett Newman rekende in de jaren 60 af met deze traditie met zijn serie “Who is afraid for Red, Yellow and Blue?”. In de schilderijen van Newman zijn de primaire kleuren geen versimpeling van de wereld, maar een directe expressie van emotie. Newman vraagt de bezoekers dicht op het doek te gaan staan, zodat ze de intensiteit van de kleur ervaren. In Amersfoort is het beroemde schilderij van Newman uit het Stedelijk Museum te zien.
Ondanks dat Newman zelf zegt dat zijn werk definitief brak met ‘de Stijl’-traditie, laat de tentoonstelling in Kunsthal Kade zien dat de Stijl een overweldigende invloed heeft gehad op de kunst van de 20e eeuw. Zelfs schilderijen die geheel wit of zwart zijn, verhouden zich tot de traditie van Piet Mondriaan en zijn navolgers. Rood, blauw en geel zijn zelfs 100 jaar na de oprichting van de Stijl, nog altijd hun domein.
De Kleuren van de Stijl
Kunsthal Kade, Amersfoort
t/m 3 september 2017
