Vanavond speelt Ajax voor het eerst in 21 jaar weer een finale van een Europees toernooi. Tijd voor KunstVensters om eens naar het logo van de club te kijken. Je zou hier de Griekse held Ajax verwachten, maar is dit wel zo? En wie was Ajax eigenlijk?

Ajax was een Griekse held die vocht tegen de Trojanen en werd beschreven in de Ilias. Hij was de koning van Salamis en Periboea en stond bekend om zijn enorme dapperheid en grote postuur. Homerus beschrijft hem als de grootste Griekse held na Achilles. In de Trojaanse oorlog vocht hij tegen Hector en redde hij het lijk van Achilles uit handen van de Trojanen terwijl Odysseus de Trojanen op afstand hield. Ajax is dus één van de Griekse hoofdrolspelers in de Ilias en werd daarom vereerd door de Grieken.

Waar komt de held in het Ajax-logo vandaan?

De voetbalclub Ajax werd vernoemd naar de Griekse held uit de Ilias. Je zou dus verwachten dat Ajax op het logo prijkt. Het huidige Ajax logo werd ontworpen in 1990 en bestaat uit 11 lijnen, als symbool voor het elftal van Ajax. Het logo is niet bij alle supporters geliefd en wordt vaak vergeleken met een kabouter. Maar het logo is een versimpeling van een ouder Ajax logo dat ruim 60 jaar lang werd gebruikt. In het oude logo is een gedetailleerde pentekening van een Grieks beeld te zien.

Om de oorsprong van het ontwerp van het Ajax logo te achterhalen moeten we naar de Vaticaanse Musea. Hier staat in de zaal met Romeinse bustes een beeld uit de 2e eeuw na Christus dat diende als voorbeeld voor de pentekening in het oude Ajax logo. Je zou verwachten dat dit een beeld van Ajax is, maar niets is minder waar. In de Vaticaanse Musea staat dit beeld bekend als Menelaos, een andere Griekse held uit de Trojaanse oorlog.

Menelaos of Ajax?

Het beeld van Menelaos in de Vaticaanse Musea is een Romeinse kopie van een oorspronkelijk Grieks beeld, dat waarschijnlijk van brons gemaakt was en verloren is gegaan. Waarschijnlijk is deze buste gebaseerd op een grote beeldengroep, die we kennen als de Pasquino-groep. De Romeinse Pasquino-groep uit de 1e eeuw na Christus werd rond 1570 ontdekt vlak buiten Rome en is tegenwoordig te zien in de Loggia dei Lanzi in Florence.

Lange tijd werd gedacht dat dit beeld Menelaos toont, terwijl hij het lichaam van Patroklos wegsleept. Maar er zijn kunsthistorici die twijfelen aan deze uitleg. Zijn dit wel Menelaos en Patroklos? Patroklos was immers veel ouder en werd geraakt in zijn rug en had dus geen wond op zijn borst. Deze kunsthistorici suggereren daarom dat het weleens om Ajax zou kunnen gaan, die Achilles wegsleept. In dat geval zou de Griekse held in het logo van de voetbalclub, dus wel degelijk Ajax zijn!

Toch is ook deze uitleg twijfelachtig. Achilles werd immers geraakt in zijn hiel en niet op zijn borst. Bovendien is het vreemd dat hij geen wapenrusting draagt. Andere kenners suggereren daarom dat het om Aeneas gaat met het dode lichaam Lausus. Waarschijnlijk zullen we nooit weten of de man in de Pasquino groep Menelaos, Ajax of Aeneas is. Wie weet zou Ajax dus beter Menelaos of Aeneas kunnen heten!