Kunstgeschiedenis: het Fauvisme

Aan het begin van de 20e eeuw brengen Henri Matisse en André Derain samen de zomer door aan de Middellandse Zee. Ze schilderen het haventje van Collioure onder de bergen van de Pyreneeën. Hoe zorgt een zomer aan de zee voor een nieuwe schilderstijl? Een Venster op de felle kleuren van het Fauvisme….

Geschiedenis

De Parijse kunstwereld werd rond 1900 gedomineerd door de Nabis kunstenaars zoals Maurice Denis, Edouard Vuillard en Pierre Bonnard. Deze groep schilderde vooral interieurs in vrij sombere kleuren. De post-impressionistische kunstenaars waren het Parijse leven ontvlucht. Paul Cézanne werkte in Zuid-Frankrijk, Paul Gauguin was verhuisd naar Polynesië. Georges Seurat en Vincent van Gogh waren op jonge leeftijd overleden. Hiermee was er een einde gekomen aan het butien schilderen en de lichte kleuren van het (post-)impressionisme.

In 1905 werkten André Derain en Henri Matisse aan de Zuid-Franse kunst bij het dorpje Collioure. Matisse had de zomer ervoor lessen gevolgd bij Paul Signac en experimenteerde met felle kleuren. De hele zomer lang schilderde Matisse en Derain de haven van Collioure in pure kleuren, soms een beetje verdund met wit. Toen ze in de herfst hun doeken in Parijs exposeerde, spraken de journalisten van ‘wilde werken’, sindsdien worden van Matisse en Derain ‘Wilden’ of ‘Fauves’ genoemd.

Kenmerken

Het Fauvisme is een schilderstijl waarin felle kleuren onverdund naast elkaar worden geplaatst. In het begin heeft de stroming veel raakvlakken met het pointillisme en werken de kunstenaars vooral met streepjes en puntjes. Ze durven ook delen van het doek onbedekt te laten, zodat het doek ook dienstdoet als een kleur. Maar al snel worden de streepjes vervangen door grotere kleurvlakken en gaan de Fauves ook dikke lijnen gebruiken. In het begin schilderen de Fauves vooral landschappen, later ook veel portretten.

Kunstenaars

Na de succesvolle Salon tentoonstelling van de eerste fauvistische werken, werpt Henri Matisse zichzelf op als leider van de groep. Henri Matisse blijft in Parijs en wordt een succesvolle kunstenaar. De Amerikaanse verzamelaar Gertrude Stein en de Rus Sergej Tsjoekin worden belangrijke kopers van zijn werk. Matisse zocht naar harmonieuze composities in felle kleuren en maakt in de jaren 1906-1912 zijn meest beroemde werken.

Ook André Derain blijft in de buurt van Parijs. Vanaf 1906 gaat hij samen met Maurice de Vlaminck wonin in het dorpje Chatou. Samen blijven ze veel landschappen schilderen en hebben ze veel invloed op elkaars stijl, die vanaf 1908 langzaam steeds donkerder werd.

De Nederlander Kees van Dongen raakt geïnspireerd door de fauvistische stijl. Van Dongen woonde sinds 1900 in Parijs, waar hij onder meer woonde in de beroemde Bateau Lavoir met Pablo Picasso. Kees van Dongen schilderde alleen portretten en naakten, wat hem onderscheidt van de andere Fauves. Het maakte hem populair bij de Parijse society, die graag portretten van zijn hand wilde hebben. Van Dongen bleef zijn hele leven in Frankrijk wonen en werd zelfs Frans staatsburger.

Bij het Franse kustplaatsje Le Havre ontstaat een groep kunstenaars rondom Raoul Dufy, waartoe ook Othon Friesz en Georges Braque hoorden en die fauvistische werken maakten. Dufy werkte in een impressionistische traditie en probeerde met zijn felle kleuren ook lichteffecten te laten zien. Hij schilderde geen landschappen, maar vooral het dagelijks leven van mensen die plezier maken. Zijn schilderijen tonen bootjes en drukke stranden rondom Le Havre.

Georges Rouault is de laatste fauvist en hij is degene die het gebruik van dikke lijnen introduceerde. Rouault ontmoette Matisse al 1903, maar was slechts losjes verbonden met de groep. Hij schilderde religieuze onderwerpen, maar ook de onderkant van de samenleving zoals prostituees, clowns en armen. Zijn palet was vaak ook donkerder dan de andere fauvisten.

Nalatenschap

Het fauvisme is een kunststroming die slechts kort dominant is geweest. Na 1910 werd nam het kubisme deze positie van het fauvisme over. Matisse en Picasso waren in deze tijd elkaars grootste concurrenten. Toch hadden de ideeën van de Fauves nog tientallen jaren grote invloed op de schilderkunst, bijvoorbeeld op de Duitse expressionisme dat ook met felle kleurvlakken werkte. Matisse, Rouault, Dufy en anderen bleven ook na 1910 lange tijd in de fauvistische stijl werken.

Kunstwerken

De vroege kunstwerken die Derain en Matisse maakte in Collioure zijn vrij klein en zeldzaam. Later ging Matisse ook grote doeken schilderen, zoals La Danse en Musique. Matisse’ meest beroemde portret is Vrouw met Hoed en is te zien in San Francisco. Ook Van Dongen maakte geweldige portretten, waarvan ook enkele te zien zijn in het Museum Boijmans van Beuningen.

Musea

Aangezien het Fauvisme is ontstaan in Frankrijk zijn belangrijke collecties met fauvistische kunst te zien in Parijs, zoals in het Centre Pompidou. Maar door enkele vroege internationale verzamelaars zijn topstukken van Matisse, Derain en Van Dongen nu ook te zien in de Hermitage in Sint Petersburg, het Museum of Modern Art in New York en in het San Francisco Museum of Modern Art in San Francisco.