Het is een drukke zaterdag in het Rijksmuseum. De bezoekers staan rijen dik voor de Nachtwacht en het is moeilijk om het melkmeisje van Vermeer goed te zien. Maar bij de tijdelijke tentoonstelling over Johan Maelwael loop ik helemaal alleen. Waarom is de museumbezoeker niet geïnteresseerd in Middeleeuwse kunst? Ik ga proberen u te overtuigen dat Johan Maelwael in het Rijksmuseum één van de meest spectaculaire tentoonstellingen van de afgelopen jaren is, die u echt niet mag missen!
Maelwael is de oudste kunstenaar van Nederland
Johan Maelwael of Jean Malouel (in het Frans) is de eerste Nederlandse kunstenaar die we van naam kennen. Maelwael werd geboren in Nijmegen, maar maakte carrière aan het Franse hof van Filips de Stoute. Hierdoor is zijn naam in Frankrijk beroemd en hangt hij als startpunt van de Franse kunst in het Louvre (we schreven hier eerder over). In de 14e eeuw was Maelwael daarmee één van de beroemdste en best betaalde kunstschilders van Europa.
In deze tijd stond de schilderkunst nog in de kinderschoenen. Het doel van schilderkunst was vaak slechts versiering, zoals miniaturen in een Bijbel of wapens op een schild. Weinig mensen weten dat het Nederlandse woord ‘schilderen’ (scilden) van ‘schild’ komt. Een schilder is een schilden-maker, die metalen voorwerpen versiert met verf. In het Rijksmuseum is nu een koperen vlag te zien, waar nog verfresten uit de Middeleeuwen op te zien zijn. De tentoonstelling toont hiermee de oorsprong van de schilderkunst.
Werken van Maelwael zijn zeldzaam
Uit beschrijvingen weten we dat Maelwael tenminste vijf grote altaarstukken moet hebben gemaakt voor de kerk van Champmol en panelen met de Heilige Antonius en enkele apostelen. Van deze werken ontbreekt echter ieder spoor. Ook zal hij verschillende beelden en gebruiksvoorwerpen hebben beschilderd, maar ook hiervan zijn nauwelijks overblijfselen. Maelwael’s werk is dus erg zeldzaam.
In totaal is er slechts 1 werk dat vrij zeker van de hand van Johan Maelwael is: de Grote Pietà. Daarnaast zijn er ongeveer 6 werken die door mogelijk door hem gemaakt zijn, maar die eveneens van de hand van andere hofschilders zoals Henri Bellechose of Jean de Beaumetz kunnen zijn. Ondanks dat hij uit Nederland komt, is er geen enkel werk van Maelwael in een Nederlandse museumcollectie te zien. Voor de tentoonstelling heeft het Rijksmuseum nu 4 van de 7 mogelijke schilderijen van Johan Maelwael naar Nederland gehaald, waaronder de Grote Pièta uit het Louvre. Dit paneel is erg kwetsbaar en de afgelopen vijftig jaar nooit uitgeleend.
Unieke miniaturen worden getoond naast de schilderijen van Maelwael
In de 14e eeuw was de schilderkunst erg verwant met de ‘boekverluchting’ van Bijbels en getijdenboeken. De gebroeders van Limburg waren neven van Johan Maelwael. Zij kwamen waarschijnlijk op zijn voordracht naar het Bourgondische hof, waar ze beroemd werden om hun miniaturen. Dankzij een gulle bruikleen van de nationale bibliotheek van Frankrijk zijn nu meerdere getijdenboeken met tekeningen van de Gebroeders van Limburg in het Rijksmuseum te zien.
In de tentoonstelling krijg je een bijzonder inkijkje hoe verschillende kunstvormen elkaar beïnvloeden. De houding van Jezus in de Grote Pièta is namelijk ook terug te vinden in prenten die de Gebroeders van Limburg maakte in getijdenboeken (zie afbeeldingen hierboven). Hieruit blijkt hoe Maelwael’s schilderijen de miniatuurschilderkunst hebben beïnvloed.
Kunstenaars aan het Bourgondische hof waren ambachtslieden
Het is belangrijk om de beseffen dat kunstenaars in de 14e eeuw een andere status hadden dan tegenwoordig. Schilders waren ambachtslieden die in opdracht werkten. Zo beschilderde Johan Maelwael panelen, maar eveneens meubels, beelden en wapens. Hij was een begaafd man die werd ingehuurd vanwege zijn vaardigheid, niet -zoals schilders nu- om zijn artistieke inzicht en eigen ideeën. De naam Maelwael betekent letterlijk ‘hij die goed schildert’, wat komt van ‘mael’ (maken/schilderen) en wael (goed/well).
Schilders waren in de 14e eeuw dus nauw verwant met juweliers, timmermannen, beeldhouwers en zilversmeden. In het Rijksmuseum zijn voorbeelden te zien van beeldhouwkunst, juwelen en medaillons waaruit blijkt hoe vaardig ambachtslieden in de tijd van Johan Maelwael waren. Ook is goed te zien hoe ze elkaar beïnvloeden door ontwerpen en ideeën uit te wisselen.
Conclusie: Unieke tentoonstelling
De tentoonstelling over Johan Maelwael brengt een groep kwetsbare werken bij elkaar, die waarschijnlijk de komende tientallen jaren niet meer worden uitgeleend. Hiermee laat het Rijksmuseum zien hoe de schilderkunst ooit begon en hoe belangrijk de vroege Nederlandse kunst was binnen Europa. De expositie toont dat schilderen echt een ambacht was, dat verwant was aan het tekenen van miniaturen, het versieren van gebruiksvoorwerpen en het smeden van juwelen. Johan Maelwael is voor veel mensen een onbekende naam en vroeg-Christelijke kunst is niet voor iedereen aansprekend, maar het Rijksmuseum laat met deze kwalitatief hoogstaande tentoonstelling een belangrijk en vaak vergeten hoofdstuk van de Nederlandse kunstgeschiedenis zien. Een must dus voor iedere bezoeker van het Rijksmuseum! En dan mag u daarna weer naar de Nachtwacht en het Melkmeisje…
Johan Maelwael
Rijksmuseum, Amsterdam
t/m 7 januari 2018
 |
 |
0 reacties op “Maelwael in het Rijksmuseum: Dat mag u niet missen!”