Hoe de Renaissance vanuit Italië naar Spanje kwam

De Spaanse koning Filips II liet in de 16e eeuw een groot paleis bouwen in El Escorial. Hij probeerde grote Italiaanse kunstenaars als Titiaan en Tintoretto te verleiden om het paleis met frescos te versieren. Maar ze wezen hem allemaal af.

De Spaanse koning Filips II gaf in 1563 de opdracht tot de bouw van het Escorial. Het moest een groot complex worden, waar hij kon in wonen tussen de priesters. Een klooster-paleis dus, dat tevens diende als grafmonument voor zijn vader Karel I. Uiteindelijk werden hier 26 Spaanse vorsten begraven. Hij noemde het complex naar San Lorenzo, omdat hij de Fransen op Laurentiusdag had verslagen in de Slag bij Saint-Quentin. Het Escorial was dus een ambitieus project dat Filips’ macht moest laten zien.

El Escorial – Onbekende Schilder (School van Madrid)

Titiaan – Portret van Filips II

Contrareformatie

In Nederland kennen we Filips II vooral als de brute vorst, die protestanten vervolgde. Willem van Oranje kwam tegen hem in opstand en begon zo de 80-jarige oorlog, die uiteindelijk tot de onafhankelijkheid van Nederland zou leiden. Het was dus duidelijk dat Filips II voorvechter was van het katholieke geloof.

Het Escorial moest daarom het Spaanse centrum van het katholicisme worden. De koning zou er naast priesters leven. Vanuit zijn slaapkamer had hij zicht op de kapel. Als reactie op de beeldenstorm, liet Filips II het nieuwe paleis uitgebreid versieren met beelden en schilderijen. Zoals besloten tijdens het Concilie van Trente was kunst immers een belangrijke manier om het geloof te verspreiden en een peiler van de contrareformatie.

Kunstenaars

Filips II probeerde de Venetiaanse kunstenaars Titiaan en Tintoretto te verleiden om naar Spanje te komen. Hoewel Titiaan wel losse schilderijen voor de koning maakte, zagen de Italianen het niet zitten om in het Escorial te komen werken. Ze bleven liever in het welvarende Venetië.

Filips II huurde daarom Juan Fernández Navarrete en Niccòlo Granello in om het Escorial van frescos te voorzien. Navarrete had bij Titaan gewerkt en ook Granello kwam uit Italië. Zo hoopte Filips II alsnog de Italiaanse Renaissance-stijl in zijn paleis te halen en te wedijveren met de geweldige frescos in het Vaticaan en Venetië.

Galerij van de Veldslagen in El Escorial

Bibliotheek in El Escorial

Morales en El Greco

Ook andere kunstenaars dongen naar een positie aan het Spaanse hof. Zo ging Doménikos Theotokópoulos, beter bekend als El Greco, in Toledo wonen net buiten Madrid. El Greco had in Venetië gewerkt en hoopte nu aan het Spaanse hof opdrachten binnen te slepen. Filips II hield echter niet van zijn stijl en liet het bij enkele losse schilderijen. Ook Luis de Morales, de Renaissance kunstenaar die in heel Spanje beroemd was geworden dankzij zijn Bijbelse schilderijen, werd door Filips II afgewezen.

Luis de Morales – Madonna met Kind en Johannes de Doper

Luis de Morales – Ecce Homo

El Greco

Hoewel El Greco dus geen grote opdrachten van Filips II kreeg, is er een schitterend schilderij van zijn hand in het El Escorial paleis te zien. Waarschijnlijk was het een privé-opdracht van Filips II naar aanleiding van de dood van Juan van Oostenrijk in 1577. Juan van Oostenrijk was de generaal die de leiding had over het leger van de Heilige Liga bij de overwinning van Lepanto in 1571.

In het schilderij zien we de drie leden van de Heilige Liga: Spanje, Venetië en de pauselijke staten. Ze worden vertegenwoordigd door de drie knielende figuren van Filips II, Doge Mocenigo en Paus Pius V. De figuur in heroïsche houding met een zwaard in zijn hand, is Juan van Oostenrijk. Het is duidelijk dat de koning, paus en doge zich in het schilderij tussen de hemel en de hel begeven. Kunnen ze het geloof redden?

Dankzij El Greco, Navarrete en Granello bereikte de Renaissance Spanje. In korte tijd veranderde de Spaanse kunst naar Italiaanse voorbeeld. In de schilderijen werden meer perspectief en dramatische effecten gebruikt. Hiermee legden deze kunstenaars de basis voor de beroemde Spaanse barokschilders zoals Diego Velazquez en José de Ribera.

Met dit artikel komt een einde aan onze 12-delige Reis door de Renaissance. Onze reis startte rond 1200 in Siena en eindigt nu rond 1600 in Madrid. Onderweg bezochten we kunstenaars en stijlen in heel Europa. Ter afsluiting van de serie volgen de komende maanden nog twee specials voordat we in januari feestelijk afscheid nemen van de Renaissance in het Vaticaan!