Alexej von Jawlensky vond in zijn schilderkunst een spirituele levenskracht. Zijn kleurrijke schilderijen waarin gevoel centraal staat waren een inspiratie voor Kandinsky. Zelfs toen Jawlensky’s lichaam door ziekte het werken bijna onmogelijk maakte, schilderde hij door. In het Gemeentemuseum is nu zijn werk te zien: iconen uit de kerk van het expressionisme!
Alexej von Jawlensky was een vriend van Kandinsky en had grote invloed op de stijl van het Duitse expressionisme. Toch kent niet iedereen zijn naam. Maar daar komt nu verandering dankzij een overzichtstentoonstelling in het Haagse Gemeentemuseum.
Portret
Alexej von Jawlensky was geen schilder van de buitenwereld, maar van een innerlijke ervaring. In het Gemeentemuseum zijn kleurrijke landschappen te zien die hij maakte in Murnau. Deze schilderijen geven geen enkel idee van hoe het er in Zuid-Duitsland uitziet, maar laten je zien hoe Jawlensky zich daar voelde.
De kracht van de schilderijen van Jawlensky blijkt misschien wel het meest in zijn portretten. Hierin is Jawlensky’s kleurgebruik fascinerend. De gezichten van de geportretteerden hebben alle kleuren: blauw, groen, geel. Het kan niet fel genoeg. Opvallend detail: als Jawlensky een kleur heeft gekozen voor het gezicht, gebruikt hij dezelfde kleur alleen maar voor de huidskleur van de handen. De achtergrond en kleren krijgen nooit dezelfde tint.
Oorlog
Aan de speelsheid van de landschappen en portretten komt plotsklaps een eind door de Eerste Wereldoorlog. De intuïtieve schilderijen, die snel geschilderd lijken te zijn, maken plaats voor voorzicht gebalanceerde composities. Jawlensky gaat in series werken, waarin hij dezelfde compositie steeds verder perfectioneert en onderzoekt.
Geleid door zijn gevoel, speelt hij met de kleuren en de vormen van abstracte hoofden. De serie krijgt hierdoor zo’n intense lading, dat ze vaak vergeleken worden met de iconen uit de Russisch-Orthodoxe kerk. In het Gemeentemuseum is daarom een icoon naast een werk van Jawlensky opgehangen.
Ziekte
In de chronologische tentoonstelling in het Gemeentemuseum is veel aandacht voor de veranderingen in de stijl van Jawlensky. Schilderijen van zijn vrouw Marianne von Werefkin en zijn jeugdvrienden Wassily Kandinsky and Gabriële Münter hangen naast het werk van Jawlensky. Het is een interessant spel, waarin Kandinsky soms Jawlensky beïnvloed, maar Jawlensky minstens even vaak een inspiratie voor Kandinsky lijkt te zijn.
In de jaren 30 krijgt Jawlensky last van ernstige artritis. Het buigen van zijn gewrichten wordt hierdoor erg pijnlijk. Maar dit weerhoudt hem er niet van om door te schilderen. Met uitgestoken handen en rechte vingers schildert hij honderden schilderijen van een man met gesloten ogen. Hij noemt de mystieke serie ‘meditaties’.
Het is bijna niet voor te stellen dat het schilderen meditatief is als het gepaard gaat met gewrichtspijn. Maar voor Jawlensky was schilderen zijn leven en was kleur zijn emotie. Een bezoek aan het Gemeentemuseum is dit najaar daarom een confrontatie met het geloof van de schilderkunst. Het evangelie volgens Jawlensky!
Tentoonstellingen in 2018:
André Derain (Centre Pompidou, Parijs) – Neo Rauch (Fundatie, Zwolle) – Lage Landen (meerdere musea) – Ten voeten uit (Rijksmuseum, Amsterdam) – Unwired (Fotomuseum, Rotterdam) – Hyperrealisme (Kunsthal, Rotterdam) – Rineke Dijkstra (de Pont, Tilburg) – M.C. Escher (Fries, Leeuwarden) – Chinese kunst (Noordbrabants, Den Bosch) – Odilon Redon (Kröller-Müller, Otterlo) – James Ensor (Mu.ZEE, Oostende) – Moderne barok (MHKA, Antwerpen) – Neoclassicisme (Hermitage, Amsterdam) – Klimt en Schiele (Belvedere, Wenen) – Olieverfschetsen Rubens (Boijmans, Rotterdam) – Giacometti en Chadwick (Fundatie, Zwolle) – Alexej von Jawlensky (Gemeentemuseum, Den Haag) – Leonardo da Vinci (Teylers, Haarlem) – Gauguin and Laval (Van Gogh, Amsterdam) – Shirin Neshat (KM21, Den Haag) – Ossip Zadkine (Beelden aan Zee, Scheveningen) – Maria van Gelre (Valkhof, Nijmegen) – Amerikaanse kunst (Ludwig, Keulen) – Niet-westers modernisme (K20, Düsseldorf) – Miró en Basquiat (FLV, Parijs)
