We kennen Da Vinci als kunstschilder, uitvinder en wetenschapper, maar wist u dat Leonardo da Vinci ook een begenadigd karikaturist was? Vijfhonderd jaar na zijn dood laat het Teylers Museum Da Vinci van deze onbekende kant zien in een tentoonstelling van 80 tekeningen!

Zouden de voorbijgangers weten dat ze door Da Vinci in zijn schetsboekje werden gezet? Hun gezichtskenmerken uitvergroot, hun koppen extra doorleefd en hun uiterlijk belachelijk gemaakt. Leonardo da Vinci tekende de overdreven gezichten om iemands karakter op papier te vangen. Zou hij zelf geloofd hebben dat het uiterlijk een reflectie was van iemand’s persoonlijkheid?

Jonge mannen en strijderstypes

In het Teylers museum zijn dankzij een grote bijdrage van Queen Elisabeth nu dertig Da Vinci tekeningen verzameld. Ook zijn in Haarlem kopieën en tekeningen van directe navolgers te zien. Zo zijn er tekeningen van Francesco Melzi die een leerling en een geliefde van Leonardo da Vinci was. De gekke bekken die Da Vinci en Melzi maakten zijn duidelijk humoristisch bedoeld.

Het valt op dat Leonardo een voorkeur had voor twee types: de androgyne jongeling en de doorleefde strijder. De androgyne jongeling verbeeldt de schoonheid, terwijl de doorleefde strijder de sterfelijkheid laat zien.

Laatste Avondmaal

Een hoogtepunt van de tentoonstelling in Haarlem zijn de schetsen die Leonardo da Vinci maakte voor de fresco van het Laatste Avondmaal. Het Teylers heeft de werken prachtig gepresenteerd naast een replica van het echte werk. Ook de twee archetypes komen weer terug bij het ontwerp van de 12 discipelen van Jezus. Filippus is een androgyne jongeling met lang haar en een engelengezicht, terwijl in de studie van Judas een doorleefde strijder is gebruikt.

Op de fresco van het Laatste Avondmaal heeft Jezus net verteld dat één van hen hem gaat verraden. Het is een emotioneel moment voor de apostelen. In de gezichtsuitdrukkingen die Da Vinci tekent, zien we ontzetting, verdriet, boosheid en verwarring. De tekeningen zijn treffender dan de echte fresco, omdat deze in een erg slechte staat verkeerd.

Invloedrijk

De tekeningen van Leonardo da Vinci zijn een bron geweest voor vele kunstenaars. Waarschijnlijk zijn er tekeningen in Brugge terecht gekomen, waar Quinten Massijs ze als inspiratie gebruikte voor schilderijen. Wenceslas Hollar verspreidde de tekeningen verder door ze om te zetten in etsen.

In de schetsen van Da Vinci zien we het plezier van het tekenen. Met zijn lelijke koppen lijkt Da Vinci zichzelf goed te hebben vermaakt. Maar tegelijkertijd waren het nuttige vingeroefeningen om emoties te weer te geven. In zijn frescos en schilderijen kwam deze kunst van pas. Al gebruikte hij in de uiteindelijke schilderijen natuurlijk minder extreme koppen. Gelukkig maar! Stel je voor, Petrus met een gigantische neus of Johannes met twee onderkinnen, dan had het laatste avondmaal er heel anders uitgezien!