Stel je voor, je zou Peter Paul Rubens de opdracht geven om een schilderij te maken. Wat zou je dan aan de muur willen hebben? In Museum Boijmans is dit najaar een tentoonstelling te zien van Rubens’ olieverfschetsen. Het zijn schilderijen die Rubens maakte om zijn opdrachtgevers te verleiden zijn grote doeken te kopen. Wie raakt niet verkocht?
Een rondje door de museumzalen in het Boijmans maakt hebzuchtig. Als ik Rubens had kunnen inhuren, was het niet makkelijk kiezen geweest: een jonge Achilles op de rug van een Centaur (lekker speels!), de drie gratiën (signatuur van de Rubens-vrouw), of misschien toch een wonder van Sint Franciscus (leuk nu de paus ook Franciscus heet!). Ik zou ze allemaal wel willen hebben.
Verleiden en voorbereiden
Juist dit verleiden was het doel van de olieverfschetsen van Peter Paul Rubens. Hij maakte de werken om zijn opdrachtgevers te laten zien hoe het uiteindelijke schilderij eruit zou zien. Rubens was een ras-verleider, want de opdrachten stroomden binnen. 24 schilderijen voor de Franse koningin Maria de Medici, tientallen werken ter versiering van de jachtloge van de Spaanse koning en het hele plafond van het Engelse banqueting house.
Het is dus niet verwonderlijk dat Rubens een groot atelier nodig had om alle opdrachten aan te kunnen. Ook hier kwamen de olieverfschetsen weer van pas. De schetsen dienden als voorbeeldmateriaal dat zijn leerlingen gebruikten om het ontwerp van Rubens over te zetten op groot doek. Door een raster over de schets heen te tekenen, waardoor een soort boter-kaas-eieren vierkantjes ontstonden, was het makkelijk om de compositie te kopiëren.
Schets of schilderij
In Museum Boijmans van Beuningen zijn de olieverfschetsen soms naast de uiteindelijke schilderijen te zien. Uit de grote serie die Rubens maakte over het leven van Achilles zijn bijvoorbeeld 8 schetsen in Rotterdam, maar daarnaast ook een schilderij en een wandtapijt die op basis van de schetsen werden gemaakt. Voor mij, is deze Achilles-serie een hoogtepunt in de tentoonstelling. Als Rubens nog zou leven, had ik acuut een bestelling geplaatst.
Even verderop hangt de Triomf van Bacchus, die Rubens ontwierp voor de Spaanse koning. Maar hij was uiteindelijk zo druk dat hij collega Cornelis de Vos vroeg voor de uitvoering. De hand van Rubens is daarom vaak meer zichtbaar in de olieverfschetsen, dan in de uiteindelijke schilderijen die grotendeels door assistenten werden gemaakt. Rubens deed vaak alleen de finishing touch.
Het woord schetsen doet eigenlijk geen recht aan de panelen die in Rotterdam te zien zijn. Het zijn volwaardige schilderijen, die meer van de meester laten zien dan de grote schilderijen. De schetsen zijn daarom waardevol om Rubens eigen schilderstijl te zien en werden ook de Rubens zelf gekoesterd. Hij verkocht ze nooit en had een groot archief van schetsen in zijn atelier. Pas na zijn dood werden ze verkocht en raakten ze verspreid over musea.
Het is dankzij een unieke samenwerking met het Prado dat Museum Boijmans van Beuningen nu zoveel olieverfschetsen van Rubens kan laten zien. Lopend door de zalen besef ik me dat het maar goed is dat Rubens nooit heb kunnen inhuren. Ik had mijn hele fortuin gestopt in Rubens schilderijen!
Tentoonstellingen in 2018:
André Derain (Centre Pompidou, Parijs) – Neo Rauch (Fundatie, Zwolle) – Lage Landen (meerdere musea) – Ten voeten uit (Rijksmuseum, Amsterdam) – Unwired (Fotomuseum, Rotterdam) – Hyperrealisme (Kunsthal, Rotterdam) – Rineke Dijkstra (de Pont, Tilburg) – M.C. Escher (Fries, Leeuwarden) – Chinese kunst (Noordbrabants, Den Bosch) – Odilon Redon (Kröller-Müller, Otterlo) – James Ensor (Mu.ZEE, Oostende) – Moderne barok (MHKA, Antwerpen) – Neoclassicisme (Hermitage, Amsterdam) – Klimt en Schiele (Belvedere, Wenen) – Olieverfschetsen Rubens (Boijmans, Rotterdam) – Giacometti en Chadwick (Fundatie, Zwolle) – Alexej von Jawlensky (Gemeentemuseum, Den Haag) – Leonardo da Vinci (Teylers, Haarlem) – Gauguin and Laval (Van Gogh, Amsterdam) – Shirin Neshat (KM21, Den Haag) – Ossip Zadkine (Beelden aan Zee, Scheveningen) – Maria van Gelre (Valkhof, Nijmegen) – Amerikaanse kunst (Ludwig, Keulen) – Niet-westers modernisme (K20, Düsseldorf) – Miró en Basquiat (FLV, Parijs)
