Maria van Gelre – een leven in prenten

Maria van Gelre werd geboren in Frankrijk, maar kwam door haar huwelijk in Gelderland terecht. Gescheiden van haar familie leidde ze een roerig leven. Ze was vaak alleen, ze bleef ze kinderloos en ze werd zelfs het land uitgezet. Hoe overleefde Maria deze harde wereld? Maria had een boek…

Na jarenlange ellende van falend bestuur, een dreigend faillissement en matige bezoekersaantallen, komt er dit najaar eindelijk goed nieuws van Museum het Valkhof in de vorm van een bijzondere tentoonstelling. Met hulp van een groot onderzoeksproject van de Radboud Universiteit is het gelukt het beroemde gebedenboek van Maria van Gelre naar Nijmegen te halen. Het is één van de rijkst verluchte boeken uit de Middeleeuwse literatuur, waar vermoedelijk vele schilders aan hebben meegewerkt.

Maria van Gelre
Maria van Gelre werd geboren als Marie d’Harcourt en was een nicht van de Franse koning. Hierdoor werd ze onderdeel van een politiek huwelijk. De Franse koning probeerde meer invloed te krijgen op het gunstig gelegen hertogdom Gulik-Gelre, waardoor Maria op 14-jarige leeftijd werd uitgehuwelijkt aan hertog Reinoud IV. Ze moest hierdoor al jong Frankrijk verlaten.

In het gebedenboek van Maria van Gelre, dat je door beschikbare loepen van erg dichtbij kan bekijken, is goed te zien hoe ze in Gelre haar hof vormgaf. Ze spiegelde zich aan koningin Radegundis en de keizerinnen Serena en Helena, die ze prominent liet afbeelden als drie heilige vrouwen. In Museum het Valkhof wordt deze prent samen met 39 andere tentoongesteld.

Het gebedenboek van Maria van Gelre is in de eerste plaats een religieus boek met lithurgische teksten. Maar door de persoonlijke wijze waarop Maria het boek liet verluchten, leest het bijna als een dagboek. Op één van de pagina’s liet ze zich alleen afbeelden in een blauwe jurk met het boek in haar hand. Het is exemplarisch voor het leven van Maria. Terwijl haar man rondreisde tussen de steden in het hertogdom, was Maria immers veel alleen.

Maria van Gelre probeerde ook een bestuurlijke rol te spelen, maar haar belangrijkste taak was het baren van het kind. Maar Maria bleef helaas kinderloos. Hierdoor was er bij het onverwachte overlijden van Reinoud geen opvolger beschikbaar. Er ontstond een successie-oorlog en Maria werd prompt het land uitgezet. Ze diende zich terug te trekken in een afgelegen paleis. Zelfs in deze moeilijke tijd liet Maria haar gebedenboek verder versieren. Iedere episode in haar leven verdiende zo een eigen gebed en een eigen prent.

Spectaculaire tentoonstelling
Ik, Maria van Gelre is een schitterende tentoonstelling, die een uniek beeld geeft van één van de vroegste periodes in de Nederlandse kunst. Museum het Valkhof is er met verve in geslaagd een interessante expositie in te richten rondom één boek. Door een prachtige vormgeving met korte filmpjes, sfeervolle vitrages en functionele vloerkleden geeft het museum een compleet beeld van hertogdom Gelre in de Middeleeuwen.

Hopelijk is dit een ommekeer voor het museum en horen kinderlijke tentoonstellingen over ridders en gladiatoren voortaan tot het verleden. Als Museum het Valkhof met dezelfde zorg en toewijding tentoonstellingen blijft maken, dan kan het niet anders dan dat de vele bezoekers weer naar het museum terugkeren.