De Eeuwenlange Preutsheid over Schaamhaar

De eerste solotentoonstelling van Amedeo Modigliani werd in 1917 abrupt beëindigd door een politie-inval. Aan de muur hingen tientallen vrouwenportretten die té obsceen zouden zijn om geëxposeerd te worden. Het probleem was niet dat de vrouwen naakt waren, maar dat Modigliani hun schaamhaar had geschilderd…

Eeuwenlang zijn vrouwen naakt geschilderd in navolging van de Renaissance-kunstenaar Giorgione (we schreven hier eerder over): een languit liggende vrouw met een arm onder haar hoofd. De vrouwen die geschilderd werden door Titiaan, Velazquez en Manet waren het toonbeeld van vrouwelijke schoonheid. Volgens het klassieke ideaal hoorde daar geen lichaamshaar bij. Honderden jaren werden vrouwen daarom geschilderd zonder okselhaar of schaamhaar.

Er is een beroemd verhaal van de Engelse kunsthistoricus en dichter John Ruskin in de 19e eeuw. Ruskin zou op zijn huwelijksnacht zo geschrokken zijn dat zijn vrouw schaamhaar had, dat hij flauw zou zijn gevallen. Of dit verhaal echt waar is, is twijfelachtig, maar het geeft wel aan hoe er over schaamhaar werd gedacht. Modigliani’s schilderijen waarin vrouwen lichaamshaar hebben, waren daarom revolutionair in 1917!

Pornografie

Toch was Modigliani in 1917 niet de eerste kunstenaar die vrouwen met schaamhaar schilderde. Al honderden jaren waren er tekeningen en schilderijen te vinden, waarop schaamhaar te zien was. Maar deze afbeeldingen waren vrijwel exclusief pornografisch van aard. Agostino Carracci was bijvoorbeeld gespecialiseerd in het maken van dit soort erotische prenten en schilderijen.

Zelfs Francisco de Goya’s Naakte Maja, tegenwoordig één van de hoogtepunten van het Prado, werd in de 19e eeuw gezien als een pornografisch schilderij. Goya’s schilderij mocht daarom ook niet openlijk tentoongesteld worden. Gustave Courbet’s Origine du Monde is het meest bekende 19e eeuwse schilderij waarop schaamhaar te zien is. Ook tegenwoordig is dit schilderij voor veel mensen nog een schok.

Slot

Modigliani’s schilderijen zijn tegenwoordig niet meer schokkend, maar juist erg populair. Ze zijn niet pornografisch, maar puur. Vooral de schilderijen die Modigliani schilderde van zijn geliefde, Jeanne Hebuterne, worden duur verkocht. Het waren de meest succesvolle jaren van zijn leven, waarin hij meerdere grote schilderijen maakte. Samen met Jeanne kreeg hij een kind, maar tijd voor de opvoeding had hij niet. Het kind werd daarom uit huis geplaatst.

Het schilderij bovenaan dit artikel is een liggend naakt van Jeanne Hebuterne. Het was onderdeel van de befaamde tentoonstelling die gesloten werd door de politie. Maar tijden veranderen, in 2015 is dit schilderij voor 150 miljoen euro verkocht bij Christie’s. Modigliani zou dit succes nooit meemaken. Hij overleed op 35-jarige leeftijd aan de complicaties van tuberculose in 1920. Jeanne Hebuterne kon niet leven met dit verdriet en pleegde zelfmoord, zwanger van zijn tweede kind.