Dansen met Derain in het Centre Pompidou
Eens in duizend museumbezoeken ontdek je een echt meesterwerk. Een schilderij waar je naar blijft kijken. Een werk waarin je steeds meer ontdekt en waarvan je beseft dat het uniek is. Het overkwam mij afgelopen week bij de tentoonstelling over André Derain in het Centre Pompidou in Parijs.
André Derain was een jonge Franse kunstschilder toen hij rond 1905 met Henri Matisse ging samenwerken. Ze reisden naar de Mediterraanse kust waar ze in felle kleuren de Franse kustlijn schilderden. Het leverde ze de bijnaam ‘Fauves’ of ‘Wilden’ op. Maar waar Henri Matisse tientallen jaren op dit vroege succes bleef teren en uitgroeide tot de belangrijkste kunstenaar van de 20e eeuw, raakte Derain steeds verder op de achtergrond.
Vernieuwer
In het Centre Pompidou blijkt hoe onterecht dit is. Neem nou zijn Bateaux dans le port de Coullioure: een groene-gele lucht, roze bergen en een knalrood strand. Het werk straalt de warmte van de zomer uit. Door het slim gebruik van atmosferisch perspectief (felle kleuren op de voorgrond, lichtere kleuren in de achtergrond) heeft het doek een geweldige dieptewerking. Maar niemand durfde in 1905 zulke felle kleuren te schilderen!
André Derain lijkt tussen 1905 en 1907 iedere paar maanden op in andere plek in Europa te werken. Het Pompidou zet een fantastische tentoonstelling neer, die opvalt door zijn compleetheid. Ongeveer 10 werken uit de beroemde zomer van 1905 in Coullioure hangen naast elkaar. Maar evengrote verzamelingen zijn er van de zomer van 1906 in Estaque, of van zijn tijd in Londen.
Danse
Tussen deze uitspattingen van kleur hangt ook La Danse (bovenaan dit artikel). Een doek van 2 meter breed, waar je stil van wordt. Waarom kent niemand dit? Drie dansende vrouwen in fel rood, geel, blauw. Het werk is levendiger dan wereldberoemde kunstwerken als Matisse’s Danse uit 1909, en Picasso’s Demoiselles d’Avignon uit 1907 (beide niet te zien in Parijs). Als je dan bedenkt dat Derain dit al in 1906 maakte, besef je wat een revolutionair hij was.
La Danse van Derain is nog in privébezit, terwijl de eerdergenoemde werken van Picasso en Matisse al eeuwenlang in musea hangen. Waarschijnlijk verklaart dit de relatieve onbekendheid van Derain’s danse. Er is geen andere verklaring waarom dit werk niet minstens net zo beroemd zou zijn. Zo zie je maar weer dat de beroemdheid van werken vaak niet alleen verklaard wordt door kwaliteit, maar door andere factoren.
Retour a l’ordre
De tentoonstelling in het Centre Pompidou laat zien hoe Derain tussen 1904 en 1914 van het realisme zich razendsnel ontwikkelde naar het fauvisme en later een kubisme. Alle topwerken van Derain zijn verzameld, naast de Danse bijvoorbeeld ook twee gigantische ‘Baigneuses’. Ook is er aandacht voor interessante details, zoals dat Derain veel gebruik maakte van fotografie bij zijn werken. Foto’s van Derain hangen zo bij de werken die hij ervan maakte.
Na de uitbraak van de Eerste Wereldoorlog in 1914, waarin Derain als soldaat ook meevocht, laat Derain het modernisme achter zich. De tentoonstelling eindigt daarom opnieuw met werken die veel realistischer zijn. Deze magisch realistische werken ademenen een grote eenzaamheid. Derain raakte door deze stap de aandacht van de modernistische critici kwijt en werd minder beroemd dan Matisse en Picasso. Laat deze tentoonstelling in het Centre Pompidou dat rechtzetten!
André Derain – La décennie radicale
Centre Pompidou, Parijs
t/m 29 januari 2018
