Venetië is misschien wel de meest afgebeelde stad in de schilderkunst. Dat komt grotendeels door de talloze schilderijen van Canaletto en Francesco Guardi. Rijken uit heel Europa wilden een schilderij van Venetië aan de muur hebben. Waarom waren de stadsgezichten zo populair? En waar kwam dit type schilderkunst oorspronkelijk vandaan?

Canaletto wordt traditioneel gezien als de meester van de Vedute, uitzichten op de stad. Hij maakte het genre populair in de 18e eeuw en was de leermeester van Francesco Guardi en Bernardo Bellotto, die stadsgezichten van respectievelijk Venetië en Dresden zouden blijven maken. Canaletto maakte oorspronkelijk zo levensecht mogelijke schilderijen van Venetië, maar zou later ook steeds meer fantasie elementen toevoegen.

Grand Tour

Canaletto was zelf geïnspireerd door de schilderijen van Giovanni Paolo Panini, die vooral de archeologische plekken van Rome als onderwerp had. Panini’s schilderijen zijn erg geromantiseerd, maar waren populair bij reizigers.

In de 18e eeuw maakten veel rijke jongemannen een ‘Grand Tour’ door Europa. Ze reisden een jaar lang over het continent en bezochten de hoogtepunten van de klassieken en Renaissance. Vooral de Engelse Upperclass maakte zo’n Grand Tour reis. Een veelvoorkomend reisschema was vanuit Londen via België naar Parijs, om dan via Zwitserland af te zakken naar Italië. In Italië werden Milaan, Toscane, Venetië, Rome en Napels bezocht. Op de terugweg reisden de jongemannen vaak via Duitsland en Nederland.

Panini’s werken werden vaak als souvenir meegenomen door Grand Tour reizigers. Canaletto’s goede vriend en handelaar Joseph Smith besefte dit. Hij zag de potentie van het werk van Canaletto en begon zijn werk actief in Engeland te verkopen.

De Engelse Upper class was dol op de Venetiaanse stadsgezichten van Canaletto’s hand, omdat ze hun eigen Grand Tour in herinnering brachten. Smith was zo succesvol dat hij een grote collectie Canaletto schilderijen aan Koning George III wist te verkopen. Canaletto besloot daarom ook een tijdje in Londen te gaan wonen en werken. Canaletto werd zo ook stadschroniqueur van Londen.

Nederlandse oorsprong

Giovanni Paolo Panini was dus de eerste stadsschilder die Grand Tour schilderijen maakte. De Fransman Hubert Robert werkte als leerling in het atelier van Panini en nam zijn stijl mee toen hij terugkeerde naar Frankrijk. Robert schilderde in Frankrijk vaak denkbeeldige ruïnes en monumentale gebouwen die niet echt bestonden. Hij creëerde een sfeer die appelleerde aan de klassieken en deed denken aan Rome.

Toch was Panini niet degene die het stadsgezicht heeft uitgevonden. Het waren de Nederlandse Gouden Eeuw schilders die als eerste stadsgezichten schilderden. Denk maar eens aan ‘Zicht op Delft’ van Johannes Vermeer.  De Vlaamse schilder Lieven Cruyl en de Nederlanders Caspar van Wittel en Hendrik Frans van Lint werkten in Rome aan het eind van de 17e eeuw. Zij waren de eerste die op grote schaal tekeningen en schilderijen van Rome maakten in de Nederlandse traditie. Panini en Canaletto namen dit van hen over en maakten het genre succesvol.

De belangrijkste leerling van Canaletto was Bernardo Bellotto. Bellotto was een neef van Canaletto en trok naar Dresden waar hij voor de Poolse koning ging werken. Hij bracht hiermee de Italiaanse Vedute naar Duitsland. Langzaam raakte de trend om stadsgezichten te schilderen daarmee verspreid over Europa. Toch bleven de Venetiaanse doorkijkjes van Canaletto en Guardi​ het meest populair. Deze schilderijen hielden de herinnering van de rijke Europeanen aan hun Grand Tour in leven.