Van Foto naar Photoshop in het Centraal Museum

De schilderijen van fotorealistische kunstenaars lijken snel genomen kiekjes. Het zijn precieze werken met fotografische lichteffecten en afgesneden kaders. Maar hoe betrouwbaar zijn foto’s in een tijd van deepfakes en beeldbewerking? Hoe verandert het fotorealisme? En wat zegt een gekozen beeld over de maker?

Nederlandse musea hebben ongeveer 65 miljoen kunstobjecten in de depots liggen. Slechts tien procent van alle verzamelde kunst is daadwerkelijk te zien in de musea. Zo had Utrecht vanaf de jaren 70 een museum voor hedendaagse kunst, waar een schitterende collectie met fotorealisme werd opgebouwd. Maar na bezuinigingen in de jaren 80 fuseerde Hedendaagse Kunst Utrecht met het Centraal Museum en belande de collectie grotendeels in het depot.

Fotorealisme

Voor de tentoonstelling Op Scherp is het Centraal Museum weer in de collectie Fotorealisme gedoken. Hierdoor zijn internationale grootheden van het hyperrealisme zoals Chuck Close, Richard Estes en Duane Hanson weer in Utrecht te zien. Het zijn typische Amerikaanse taferelen. Aan de muren van het Centraal Museum hangen neonlampen naast Cadillacs en cowboys.

De oude zelfportretten van Chuck Close lijken net pasfoto’s. Close kijkt recht in de camera, haar een beetje door de war, weerspiegeling van de flits in zijn bril. Deze fotografische benadering is ook goed te zien in een schilderij van twee cowboys, dat wel overbelicht lijkt. Het is alsof de werkelijkheid direct op het doek is vastgelegd.

Nieuwe blik

Maar hoe realistisch de schilderijen ook mogen lijken, ook fotorealistische kunstenaars maakten bewuste keuzes in hun onderwerpen en composities. De persoonlijke interesses en omgeving van de fotorealisten bepaalden hun wereldbeeld. De tentoonstellingsmakers maken je bewust van dit soort perspectieven door slimme combinaties van schilderijen.

Zo hangen in het Centraal Museum twee fotorealistische schilderijen naast elkaar van John Kacere en Joan Semmel. Beide doeken zijn zo’n 2 bij 2 meter, werden gemaakt in de jaren 70 en tonen een vrouwenlichaam. Toch is een groter contrast nauwelijks mogelijk. Waar Kacere een erotiserend vrouwenslipje toont, schilderde Semmel dikke huidplooien en een arm vol plekjes en aderen. Beide werken zijn fotorealistisch, maar gemaakt vanuit een ander perspectief.

Hedendaagse kunst

Tegenwoordig maakt iedereen dagelijks foto’s met zijn telefoon en worden we overladen met kiekjes op sociale media. Dankzij photoshop en kunstmatige intelligentie is het makkelijk geworden om foto’s en video’s te bewerken. Nieuwsredacties zijn daarom drukker dan ooit met controleren van beeldmateriaal op echtheid en verschillende beroemdheden zijn slachtoffer van bewerkte seksfilmpjes of reclamefoto’s.

In de laatste zalen van het Centraal Museum is daarom te zien hoe hedendaagse fotorealisten beeldbewerking gebruiken bij maken van het kunst. Het zo realistisch mogelijk naschilderen, heeft plaatsgemaakt voor gelaagde beelden, waar aandacht wordt gevraagd voor vergeten groepen. Zo schilderde Kehinde Wiley een portret van de Joodse Ethiopiër David Ayelin met een Hebreeuws motief op de achtergrond. Alida Ymele toont een zwarte schoonmaakster, maar met een onherkenbaar gezicht. Ze maken ons zo bewust dat ieder beeld, iedere bewerking een keuze is, die bepaald wordt door de maker.

Centraal Museum

Het Centraal Museum laat zien welke rijkdom verborgen ligt in de Nederlandse depots. Het is een feest dat de collectie fotorealisme van het museum weer te zien is voor een groot publiek. De toevoeging van hedendaagse kunstwerken zorgt voor een nieuwe blik op de oude collectie. Hierdoor ontstaat een gelaagde expositie, waarin je bewust wordt gemaakt van verschillende perspectieven zonder dat hier een waardeoordeel op wordt geplakt. Op Scherp: Fotorealisme nader bekeken is zo een schitterend voorbeeld van hoe musea zijn hun bestaande collecties kunnen gebruiken om nieuwe verhalen te vertellen.

Tentoonstellingen 2024

Caspar David Friedrich (Kunsthalle, Hamburg) – Impressionisme van het Noorden (Singer, Laren) – Rembrandts Zintuigen (Lakenhal, Leiden) – Max Beckmann (Kunstmuseum, Den Haag) – Fotorealisme (Centraal Museum, Utrecht) – Frans Hals (Rijksmuseum, Amsterdam) – Surrealisme (Bozar/KMSKB, Brussel) – Laure Prouvost (de Pont, Tilburg) – Afrikaanse fotografie (Wereldmuseum, Rotterdam) – James Ensor (Bozar/KBR, Brussel) – Marina Abramovic (Stedelijk, Amsterdam) – Isaac Julien (Bonnefanten, Maastricht) – Boris Mikhailov (Fotomuseum, Den Haag)

Foto boven het artikel: Marilyn Minter, Cheshire (Wangechi), 2011
Kunsthaus Zürich, Vereinigung Zürcher Kunstfreunde, 2013, courtesy of the artist and Salon 94