De theatrale landschappen van Caspar David Friedrich

De Hamburger Kunsthalle viert het 250ste geboortejaar van Caspar David Friedrich. In een indrukwekkende tentoonstelling is te zien hoe de romantische schilder de natuur in trok om te schetsen. Thuis in het atelier werkte hij zijn ervaringen uit tot theatrale schilderijen.

In de winter van 1821 was het extreem koud in Dresden. In de Elbe dreven grote stukken ijs, die alles meenamen op hun pad. Op de koudste dagen trok Caspar David Friedrich er op uit om de ijsschotsen in de rivier te schilderen. Het ijs was bruin en grijs van de modder en vormde scherpe pieken in een ijszee. Friedrich werkte het tafereel uit op een groot doek. Het toont de overweldigende natuur in volle glorie.

Schetsen

In de Hamburger Kunsthallen zijn de ijsschetsen nu naast het uitgewerkte schilderij te zien. Op het doek is goed te zien dat Friedrich geen realistische kunstenaar was. Het ijslandschap dat hij schilderde, heeft nooit bestaan. Zo voegde hij schip toe dat wordt meegesleurd en veranderde hij de rivier in een wijds Noordpool landschap. Friedrich probeerde zo een maximaal effect te bereiken. Het ging hem niet om de werkelijkheid, maar om het overbrengen van een gemoedstoestand of een gevoel.

Voor inspiratie ging Friedrich vaak op pad in de natuur. In de tentoonstelling zien we het eiland Rügen in de Oostzee, Saksisch Zwitserland en het Reuzengebergte in Polen. Friedrich maakte schetsen met potlood of in aquarel op locatie en werkte de landschappen later uit in het atelier. Hierbij combineerde hij rotsen, bomen en bergen die hij op verschillende locaties had vastgelegd.

Hamburger Kunsthalle

De aanleiding voor de tentoonstelling in Hamburg is dat het dit jaar 250 jaar geleden is dat Caspar David Friedrich geboren werd. Alles is uit de kast gehaald. Vaak zijn voorbereidende schetsen naast schilderijen te zien, waardoor je veel inzicht krijgt in het maakproces. Met 200 werken waaronder alle topstukken is de tentoonstelling een unieke kans om het werk van Friedrich te doorgronden. 

Het recept voor een Friedrich-schilderij is een indrukwekkend landschap met een of enkele personen in de voorgrond. Soms wordt de dramatiek nog verder verhoogd door bijvoorbeeld de toevoeging van een ruïne, een grafzerk of een kruis. Het toppunt van pathos biedt het rückenfigur, een persoon vanaf de rug gezien, zodat je je nog beter kan verplaatsen in zijn gevoelens en gedachten. Natuurlijk is der Wanderer über dem Nebelmer hiervan het meest beroemde voorbeeld.

Licht

Friedrich begrijpt als ze geen ander, dat melancholie en drama grotendeels bepaald worden door het licht. Zoals de magie van het theater begint als de lichten doven, zo speelt Friedrich met licht en schaduwen in zijn schilderijen. Het is dus niet toevallig dat veel werken de schemering aan de rand van de dag laat zien. Ook de toevoeging van mist of donkere bossen zorgt voor contrast tussen licht en donker.

In Twee mannen aanschouwen de maan is goed te zien hoe Friedrich een melancholische stemming creëert. We zien twee mannen naar de maan kijken (rechts ervan is ook Venus te zien). Ze praten vertrouwelijk met elkaar. Het is alsof ze hunkeren naar iets dat ver weg ligt, misschien iets in het verleden? Friedrich creëert een nostalgische sfeer door alleen oranje-bruin tinten te gebruiken. De personen worden benadrukt doordat ze als enige in het blauw-grijs zijn afgebeeld. Het schilderij laat opnieuw zien dat Friedrich geen realist was, de maan zou nooit voor zoveel licht kunnen zorgen. Friedrich probeert als een theaterregisseur met licht en kleur een gevoel weer te geven.

Kunst voor een nieuwe tijd

Vaak wordt de Romantiek van Caspar David Friedrich als overdreven, pathetisch en zelfs ouderwets gezien. Maar de tentoonstelling in de Hamburger Kunsthalle laat zien dat Friedrich nog altijd relevant is. Een hele verdieping is ingericht om te zien hoe hedendaagse kunstenaars zich laten inspireren door Friedrichs werk. Hoogtepunt zijn de metershoge schilderijen van Kehinde Wiley, waarin zwarte mensen in Friedrichs schilderijen zijn geplaatst.

Caspar David Friedrich in de Hamburger Kunsthalle is een volstrekt unieke tentoonstelling. Met 200 werken van Friedrich en daarnaast tientallen werken van hedendaagse kunstenaars is het een sublieme ervaring. Wie Friedrich wil zien als nooit tevoren, mag deze tentoonstelling niet missen!

Tentoonstellingen 2024

Caspar David Friedrich (Kunsthalle, Hamburg) – Impressionisme van het Noorden (Singer, Laren) – Rembrandts Zintuigen (Lakenhal, Leiden) – Max Beckmann (Kunstmuseum, Den Haag) – Fotorealisme (Centraal Museum, Utrecht) – Frans Hals (Rijksmuseum, Amsterdam) – Surrealisme (Bozar/KMSKB, Brussel) – Laure Prouvost (de Pont, Tilburg) – Afrikaanse fotografie (Wereldmuseum, Rotterdam) – James Ensor (Bozar/KBR, Brussel) – Marina Abramovic (Stedelijk, Amsterdam) – Isaac Julien (Bonnefanten, Maastricht) – Boris Mikhailov (Fotomuseum, Den Haag) – Haagse School (Kunstmuseum/Panorama Mesdag, Den Haag) – Impressionisme (Orsay, Parijs) – the Art of Drag (Frans Hals, Haarlem)