In de Tate Modern hangt dit voorjaar het bed van Robert Rauschenberg: een matras beschilderd alsof het een schildersdoek is. Het bed is onderdeel van een grote overzichtstentoonstelling van Robert Rauschenberg’s werk. Tijdens de tentoonstelling valt op dat Rauschenberg’s werk steeds verandert zodra hij een nieuwe man ontmoet. Hoe de bedpartners van Rauschenberg zijn creativiteit stimuleerden…

Robert Rauschenberg studeerde aan de Académie Julian in Parijs en het Black Mountain College in North Carolina in de tijd dat de moderne kunst werd gedomineerd door het abstract expressionisme van Pollock en Rothko. Het werk van Rauschenberg markeert de overgang van traditionele schilderkunst naar hedendaagse kunstvormen als collage, performance en installatie. De vernieuwingen van Rauschenberg zijn revolutionair en zelden is zo’n compleet overzicht van zijn werk te zien geweest als nu in Londen.

John Cage – White Paintings

Bij zijn studie aan het Black Mountain College ontmoette Rauschenberg de jonge componist John Cage. Cage en Rauschenberg raakten bevriend en wisselden hun ideeën over kunst uit. Cage experimenteerde aan het begin van de jaren 50 met langdurige stiltes in zijn muziekstukken. In dezelfde lijn, maakte Robert Rauschenberg in 1951 White Paintings, schilderijen die enkel uit witte verf bestaan.

Cage noemde de schilderijen van Rauschenberg ‘hypergevoelige schermen’ waarop schaduwen en stof onderdeel worden van de compositie. In navolging van Rauschenberg componeerde Cage 4’33, een stuk uit drie delen, dat enkel bestaat uit stilte. Ook hier wordt omgeving(sgeluid) onderdeel van de compositie.

Juist het experiment stond centraal in de werkwijze van Cage en Rauschenberg. Daarom hebben ze vaak meegeholpen aan elkaars werken. Samen met John Cage maakte Rauschenberg Automobile Tire Print waarbij hij verf smeerde op een autoband en Cage over een rol papier liet rijden. Volgens Rauschenberg was Cage de enige chauffeur die mee wilde werken aan zo’n gek kunst-experiment. Andersom maakte Rauschenberg voorwerpen die Cage gebruikte in zijn geluidsexperimenten. De White Paintings en Automobile Tire Print zijn beide te zien in de Tate Modern.

Cy Twombly – Combines

Na zijn tijd op Black Mountain College, studeerde Rauschenberg aan de Art Student’s League in New York, waar hij kennis maakte met Cy Twombly. In 1952 en 1953, maakten Twombly en Rauschenberg samen een lange reis door Italië. Ze bezochten de vele overblijfselen van de klassieke cultuur van de Romeinen. Tijdens hun reis werden de twee mannen naast kunstenaarsvrienden, ook geliefden van elkaar. Rauschenberg was net gescheiden van zijn vrouw en zou de rest van zijn leven alleen nog met mannen samenleven.

In Italië begon Rauschenberg curiosa te verzamelen die hij kocht op rommelmarkten. Hij maakte kleine kistjes, Personal boxes, waarin hij composities maakten van de gekochte objecten. Het was de eerste keer dat bestaande voorwerpen onderdeel werden van Rauschenberg’s werk. Deze nieuwe werkwijze had groot effect op zijn aanpak in de komende jaren. Terug in New York, ging Rauschenberg bestaande voorwerpen combineren met schilderijen. Hij noemde deze samengestelde kunstwerken Combines. Een bekend voorbeeld is bijvoorbeeld Black Market, waarbij een koffer met spulletjes aan een schilderij werd gehangen. Museumbezoekers konden zo zelf spullen meenemen en ruilen met de voorwerpen in de koffer.

Ook de beroemdste van Rauschenberg’s Combines staat op dit moment in Londen. Voor dit werk kocht Rauschenberg een Angora geit, die hij samen met een autoband en een collage van foto’s, kranten en schilderwerk combineerde tot één werk: Monogram. Lange tijd wist Rauschenberg niet goed hoe hij de geit onderdeel moest maken van zijn werk, maar met hulp van Jasper Johns maakte hij de huidige compositie waarin de geit een band op zijn rug kreeg.

Jasper Johns – Silkscreen

Jasper Johns en Robert Rauschenberg hadden een langdurige liefde. Het is misschien wel deze relatie waardoor Rauschenberg tegenwoordig vaak in een adem met Pop Art kunstenaars wordt genoemd. Johns was gefascineerd door symbolen van de Amerikaanse cultuur die hij ging naschilderen. Zo maakte Johns schilderijen waarin hij de Amerikaanse vlag schilderde bovenop collages van krantenpapier.

In deze tijd begon Rauschenberg silk screen afdrukken te maken. Net als Johns refereerde hij hierin naar de Amerikaans cultuur. Hij gebruikte afbeeldingen uit kranten en tijdschriften van bijvoorbeeld John F. Kennedy of van astronauten. Rauschenberg en Johns trokken veel op met John Cage en zijn partner en choreograaf Merce Cunningham. Deze twee homoseksuele kunstenaarskoppels innoveerde de kunst-, dans- en muziekwereld in de jaren 60 en beïnvloeden elkaars werk.

Overzichtstentoonstelling

In de Tate Modern zijn alle hoogtepunten uit het oeuvre van Robert Rauschenberg verzameld en daarmee is voor het eerst in 35 jaar een groot overzicht van zijn werk te zien. Het is indrukwekkend om te zien dat alle belangrijke werken naar Londen zijn gekomen, inclusief de eerder genoemde White Paintings en vele silk screens. Ook de meest beroemde en zeldzaam uitgeleende combines, zoals Monogram en Black Market zijn te zien in Londen. Zelfs de tekening van Willem de Kooning die door Rauschenberg werd uitgegumd (Erased de Kooning) en het grote bubbelende modderbad dat hij maakte, zijn naar Londen gehaald.

De tentoonstelling in Londen is chronologisch ingericht en geeft een overzicht van Rauschenberg’s vroegste werken tot de werken die hij maakte vlak voor zijn dood. Na Londen zal de expositie doorreizen naar New York, waar het Museum of Modern Art ook extra aandacht zal geven aan de bijzondere relaties van Rauschenberg met Cage, Twombly, Johns en Cunningham.

Rauschenberg was een productieve kunstenaars met een open geest. Het retrospectief in Londen toont zijn ongekende pluriformiteit in materiaal en compositie. Alles komt samen in het bed van Rauschenberg, een matras als schildersdoek: het experiment van Rauschenberg’s kunst ontstond in bed.

Robert Rauschenberg
Tate Modern, Londen
t/m 2 april, 2017

Museum of Modern Art, New York
21 mei t/m 17 september, 2017