Stel je had een tijdsmachine om door de afgelopen 100 jaar te reizen: Wat zou je zien? De verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog? De seksuele revolutie van de jaren 60? Of ga je voor de spiegel staan en kijk je wat de tijd met jezelf doet? Museum de Fundatie gaat dit najaar op tijdsreis aan de hand van 100 portretten! 

Kunstcriticus Hans den Hartog Jager selecteerde voor de tentoonstelling ‘Zie de Mens’ 100 portretten uit de afgelopen 100 jaar: 1 kunstwerk per jaar. Het is een reis door de recente geschiedenis, maar tevens een weg langs de ontwikkeling van de moderne kunst. Door de ogen van de geselecteerde kunstenaars maak je als bezoeker van Museum de Fundatie een tijdsreis door de afgelopen eeuw.

In 1917 maakt Kokoschka een klassiek schilderij waarin hij zichzelf schildert in expressionistische stijl. Bijna 100 jaar later, in 1999, maakt Adel Abdessemed en film van waarin de chador van een Islamitische vrouw ontrafeld wordt totdat ze naakt is. Van schilderij tot video, van zelfportret tot tijdsbeeld: zowel in vorm en inhoud heeft de kunst zich enorm ontwikkeld.

1920 – Constantin Brancusi

Honderd jaar geleden was Europa in de ban van de Eerste Wereldoorlog en de kunstwereld het middelpunt van het modernisme. Kubisme, Futurisme, Constructivisme: de stijlen volgden elkaar in hoog tempo op. De rol van de kunstenaar veranderde: in plaats van de werkelijkheid te kopiëren, tonen kunstenaars hun eigen ideeën.

Samensteller Hans den Hartog Jager vindt dit terug bij Constantin Brancusi. Zijn Le Nouveau Né is de uiterst modernistische versimpeling van de mensfiguur: het hoofd is een een ei-vorm geworden. Hiermee breekt definitief een nieuw tijd aan, waarin kunstenaars niet langer dienend zijn aan wat ze schilderen. Kunstenaars nemen voortaan de volledige vrijheid om de wereld af te beelden zoals zij het willen met een eigen vorm, inhoud en gevoelens. Hiermee wordt bijna ieder werk in de tentoonstelling een ‘zelfportret’ van de kunstenaar, ook als hij eigenlijk iemand anders afbeeldt.

1943 – Felix Nussbaum

Maar meer dan een nieuw perspectief op kunst, toont ‘Zie de Mens’ de geschiedenis van de afgelopen eeuw. De Tweede Wereldoorlog is hierin een zwaartepunt, want bijna 10 werken in de tentoonstelling verwijzen naar deze gebeurtenis. Hans den Hartog Jager koos voor een beeld van nazi-kunstenaar Arno Breker, maar ook voor foto’s van Winston Churchill en van een goedgemutste SS-officier. Het is in deze werken dat de tentoonstelling zorgt voor verrassingen. Het zijn bijzondere werken die een historische waarde hebben of de tijdsgeest vastleggen.

Neem nou het Zelfportret met joods identiteitsbewijs dat Felix Nussbaum maakte in 1943. Nussbaum toont hier zichzelf, maar het schilderij laat vooral de angst en opgejaagdheid van de Joodse bevolking zien. De opgestoken kraag, de jodenster, het identiteitsbewijs, de wijd opengesperde ogen, alles draagt bij aan het gevoel van onveiligheid. De muur om hem heen doet denken aan een gevangenis. Er is voor Joden geen manier om aan deze angst te ontsnappen.

1976 – Ger van Elk

Museum de Fundatie laat zien dat de definitie voor portretkunst in de loop van de eeuw verandert. Het statische beeld van een persoon die staand of zittend wordt afgebeeld, maakt plaats voor innovatieve composities en afbeeldingen. In Ger van Elk’s the Missing Person is de geportretteerde niet eens afgebeeld. Probeer toch eens te omschrijven wie hij/zij is. Waarschijnlijk heb je een beeld van hoe de persoon eruit moet zien door de reacties van de tafelgenoten.

Het werk is een geretoucheerde foto en daarmee één van de vele fotografische werken in de tentoonstelling. De opkomst van de fotografie als belangrijke kunststroming wordt hiermee onderstreept. Naast foto’s en schilderijen, zijn er ook videowerken en beeldhouwwerken tijdens de tentoonstelling te zijn. De grote ontbrekende hedendaagse kunstvorm in de expositie is de performance-kunst, die de afgelopen tientallen jaren veelvuldig is gebruikt om mensen en de tijdsgeest te portretteren. Ongetwijfeld zullen financiële middelen een rol hebben gespeeld bij de beslissing van samensteller Hans den Hartog Jager om geen performance werken te selecteren.

1994 – Marlene Dumas

‘Zie de mens’ heeft uit 100 jaar kunst 100 portretten gehaald die een goed beeld geven van de afgelopen eeuw. Grote namen als Pablo Picasso, Gerhard Richter, Andy Warhol, Francis Bacon, Man Ray en Karel Appel, maar ook belangrijke hedendaagse kunstenaars als Marlene Dumas, Rineke Dijkstra, Tracey Emin en Gillian Wearing  zijn de komende maanden te zien in Zwolle.

Museum de Fundatie heeft met ‘Zie de mens’ de meest verrassende tentoonstelling van het najaar in huis. De werken hebben vaak zowel een historische als artistieke waarde. Alle 100 werken zijn afgebeeld en van individuele teksten voorzien door Hans den Hartog Jager in een prachtig boek. Eigenlijk zou je het boek vooraf in de museumshop moeten kopen en lezend door de tentoonstellingszalen moeten dwalen. Zo kan je als bezoeker een tijdreis maken door de ogen van Hans den Hartog Jager en 100 kunstenaars.

Zie de Mens
Museum de Fundatie, Zwolle
t/m 15 januari 2017