Over het leven van Frans Hals is niet veel bekend. Vaak is daarom gespeculeerd over zijn persoonlijkheid op basis van zijn schilderijen. Was hij een dronkelap? een burger van de stadse elite? of toch vooral een liefdevolle vader? De spectaculaire tentoonstelling van Frans Hals in het Rijksmuseum biedt een unieke kans om de mysteries van zijn leven en werk te onderzoeken.
Over het leven van Frans Hals is veel minder bekend dan zijn beroemde tijdgenoten Rembrandt en Vermeer. Zelfs over zijn geboortejaar (1582? 1584?) bestaat geen zekerheid. Hals werd geboren in Antwerpen, maar vluchtte op jonge leeftijd met zijn ouders naar Nederland. Het is niet bekend bij wie hij zijn opleiding tot kunstschilder ontving (Karel van Mander?), maar vanaf 1610 stond hij ingeschreven als zelfstandig kunstenaar bij het Sint Lucasgilde.
Huwelijksportretten
Frans Hals specialiseerde zich in Haarlem als portretschilder. Vaak maakte hij schilderijen van echtparen ter ere van hun huwelijk. De mannen en vrouwen hebben hun mooiste kleren aangetrokken met rijkversierde kragen en dure stoffen. Verwacht geen witte bruidsjurken, want in de 17 eeuw trouwde men in het zwart. Maar de zwarte vrouwenjurken zijn uitbundig versierd met borduursels en bloemmotieven.
In het Rijksmuseum zijn nu vijf huwelijkspendanten te zien. De werken volgen een vaste opzet. De man staat op het linker schilderij en de vrouw zit rechts. Ze zitten naar elkaar gedraaid. Op de achtergrond een donkerbruine kleur met soms een familiewapen en vaak de leeftijden van de zitters en het jaartal. Het is bijzonder dat het Rijksmuseum de paren bij elkaar heeft gekregen, want vaak zijn de twee schilderijen tegenwoordig in verschillende musea te zien.
Jonge man met een schedel (Vanitas), ca. 1627, The National Gallery, Londen.
Frans Hals in het Rijksmuseum
Het is onbekend hoe Frans Hals werkte. Maar hij was lid van de Schutters van Sint Joris en de rederijkers, dus mogelijk vond hij daar zijn klanten. Omdat er zoveel onduidelijk is over Hals’ leven, zijn er vele anekdotes ontstaan die waarschijnlijk op weinig waarheid berusten. Zo beschrijft schildersbiograaf Arnold Houbraken hem als een dronkenlap, die iedere avond door zijn leerlingen uit de kroeg werd gehaald.
In het Rijksmuseum is goed te zien waar deze verhalen vandaan kwamen. De muren hangen vol dronken pleziermakers en lachende narren. Heerlijk zijn de losse penseelstreken in Malle Babbe. De achtergrond is zo vaag dat het lijkt alsof je als kijker ook niet meer helemaal scherp ziet. Zelfs op het serieuze huwelijksportret van bierbrouwer Michiel de Wael zien we de rode wangen van de alcohol. Het is niet moeilijk om Frans Hals voor te stellen tussen deze drinkebroers.
Frans Hals maakte de schilderijen van narren, dronkemannen, vissersjongen en kinderen niet in opdracht. De speelse werken waren bedoeld voor de losse verkoop. De grappige doeken hadden veel succes. Het is daarom waarschijnlijker dat Frans Hals de vrolijke taferelen schilderde omdat er een afzetmarkt voor was, dan dat hij zelf aan het drinken was geslagen.
Losse penseelstreek
In de schilderijen van Malle Babbe en de drinkende jongens gebruikte Frans Hals een zeer losse penseelstreek. Waar hij in zijn portretschilderijen soms veel preciezer is, zet hij in de schilderijen voor de vrije markt een persoon met een paar rake verfklodders op het doek. Je krijgt hierdoor het gevoel dat Hals snel geschilderd heeft en een toevallig moment heeft verbeeld op het doek.
Toch zit deze dynamiek niet alleen in de losse penseelstreek. Ook de houdingen van de figuren, vaak gedraaid, zorgen voor het gevoel van beweging. In bovenstaand schilderij van een man met een fluit kijken we een beetje vanaf boven en zit hij gedraaid, alsof je net langs komt lopen terwijl hij wil gaan spelen. Knap is ook het gebruik van witte of lichtgele verfstreken om de lichtval weer te geven. Hals voegt dit soort kleine oplichtende verfstreken vaak toe in het haar of op kleding.
Portret van een stel, waarschijnlijk Isaac Abrahamsz Massa en Beatrix van der Laen, ca. 1622, Rijksmuseum, Amsterdam
Onopgeloste mysteries
Van over de hele wereld zijn zo’n 50 werken van Frans Hals naar het Rijksmuseum gekomen, ongeveer een kwart van zijn oeuvre. Hiermee is het de grootste Frans Hals tentoonstelling sinds 1990. Als bezoeker krijg je hierdoor een goed overzicht van de schilderijen en de schilderwijze van Hals. Toch blijven er nog genoeg mysteries onopgelost.
In hoeverre maakte Frans Hals zijn werken bijvoorbeeld zelf? In de Vruchten- en groenteverkoopster werkte hij samen met Claes van Heussen, die de uitgestalde vruchten schilderde. Maar zou het Portret van Isaac Abrahamsz Massa en Beatrix van der Laen (volgens het Rijksmuseum volledig Hals) niet zo’n zelfde samenwerking kunnen zijn met landschapsschilder Pieter de Molijn? Professor Claus Grimm komt komend jaar met een nieuwe studie, waarin dit verder wordt onderzocht.
En schilderde Frans Hals zijn eigen kinderen? Als vader van 14 kinderen lijkt het bijna vanzelfsprekend dat de kindertronies, die nu in Rijksmuseum te zien zijn, uit zijn eigen huiselijke kring komen. Maar zeker weten, dat blijft vierhonderd jaar later toch moeilijk. Misschien maakt dit mysterie Frans Hals wel zo aantrekkelijk. Iedereen kan zelf beslissen of je Frans Hals wil zien als dronkelap, vader, samenwerker of handelaar.
Tentoonstellingen 2024
Caspar David Friedrich (Kunsthalle, Hamburg) – Impressionisme van het Noorden (Singer, Laren) – Rembrandts Zintuigen (Lakenhal, Leiden) – Max Beckmann (Kunstmuseum, Den Haag) – Fotorealisme (Centraal Museum, Utrecht) – Frans Hals (Rijksmuseum, Amsterdam) – Surrealisme (Bozar/KMSKB, Brussel) – Laure Prouvost (de Pont, Tilburg) – Afrikaanse fotografie (Wereldmuseum, Rotterdam) – James Ensor (Bozar/KBR, Brussel) – Marina Abramovic (Stedelijk, Amsterdam) – Isaac Julien (Bonnefanten, Maastricht) – Boris Mikhailov (Fotomuseum, Den Haag)
