Frans Hals: Grootste Portretkunstenaar van de Gouden Eeuw
In de 17e eeuw was er een grote vraag naar portretten in de Nederlanden. De Spaanse koning was afgezet en de nieuwe bestuurders wilden zichzelf voor het nageslacht vereeuwigen. Tussen alle portretschilders was Frans Hals het meest vernieuwend. Zijn losse schilderstijl zorgde voor levensechte en humoristische tronies!
In de 15e en 16e eeuw waren portretten voorbehouden aan vorsten en aristocraten. Maar na de beeldenstorm was in Nederland opstand uitgebroken en had de Spaanse koning zijn macht in de Nederlanden verloren. Rijke burgers bestuurden de Nederlandse provinciën en hierdoor nam de vraag naar portretten toe.
Michiel van Mierevelt
In 1607 kreeg de Delftse portretschilder Michiel van Mierevelt de opdracht om prins Maurits van Oranje te schilderen. Hij portretteerde Maurits in wapenuitrusting als legerleider, alsof hij de onbetwiste vorst van Nederland was. Van Mierevelt liet zijn atelier tientallen kopieën maken voor de commerciele verkoop en vestigde hiermee zijn naam als portretschilder.
In de volgende jaren portretteerde hij andere invloedrijke personen zoals Hugo de Groot, Johan van Oldenbarnevelt, P.C. Hooft, Jacob Cats en Constantijn Huygens. In 1525 werd hij zelfs hofschilder van Frederik Hendrik. Zijn enigszins ‘stijve’ stijl gaf de burgers aanzien en benadrukte het belang van hun nieuwe functies in bestuur, rechtspraak of handel.
Frans Hals
In de tijd dat Michiel van Mierevelt op de top van zijn roem was, werkte in Haarlem een jonge kunstschilder die enkele jaren in Vlaanderen was geweest om Rubens en Van Dyck te bestuderen. Deze kunstenaar, Frans Hals, werkte met een veel lossere penseelstreek dan Van Mierevelt. Zijn portretten waren hierdoor levendiger.
In zijn onderwerpkeuze werkt Frans Hals op het snijvlak van de portretkunst en de genreschilderkunst, waarin het dagelijks leven centraal stond. Naast portretten van de elite, maakte hij werken waarin karaktereigenschappen werden uitvergroot. Deze zogenaamde tronies waren speelse schilderijen ter vermaak. Zo schilderde hij dronken mannen, muzikanten, kinderen en zigeuners. De schilderijen waren bedoeld voor de algemene verkoop en niet als portret van een specifiek persoon.
Frans Hals – de Vrolijke Drinker, Malle Babbe, de Luitspeler, de Lachende Cavalier en de Zigeuner
Stijl
Zelfs eeuwen na zijn dood werd Frans Hals nog geroemd om zijn stijl. Kunstenaars als Edouard Manet, Gustave Courbet en Vincent van Gogh bewonderden zijn losse penseelstreek. Ze bestudeerden zijn ‘trucjes’ zoals de afwisseling van enorm gedetailleerd geschilderden gezichten met vrij grove kleding en achtergrond. Hierdoor wordt de aandacht van de kijker naar het gezicht van de persoon getrokken.
Vooral in zijn tronies durft Hals helemaal los te gaan. Kijk naar de dikke penseelsteken in Malle Babbe, waarin hij trefzeker een vrouw aan een pul bier weergeeft. De uil op haar schouder staat symbool voor losbandigheid. Ondanks losse stijl is het portret zorgvuldig opgebouwd, kijk bijvoorbeeld naar de schaduwen in het gezicht en de weerspiegeling in de pul.
Schuttersstukken en groepsportretten
Frans Hals schilderde ook verschillende groepsportretten. In deze schuttersstukken heeft ieder persoon een eigen persoonlijkheid met verschillende emoties. De personen zijn niet geïdealiseerd en individueel herkenbaar. Hiermee gaat Hals een stap verder dan eerdere portretschilders.
Hals speelt in zijn groepsportretten vaak met kleur, om bepaalde personen beter uit te laten komen. Een extreem voorbeeld hier van is De regentessen van het oudemannenhuis in Haarlem, waarin hij de vrouwen in zwarte kleren tegen een donkere achtergrond schildert. Zie hoe de gezichten omgeven door witte boorden uit het doek springen. Maar ook de doorleefde oude handen krijgen alle aandacht. Hier zitten vrouwen met levenservaring!
De levendige composities van Frans Hals worden daarom snel overgenomen door andere schilders van schuttersstukken zoals Bartholomeus van de Helst en Jacob Backer. In Bartholomeus van der Helst’s schilderij voor de Vrede van Münster is goed te zien hoe ieder persoon een andere kant op kijkt en herkenbaar is.
Qua stijl krijgt Hals in zijn eigen tijd minder navolging. Alleen Rembrandt durft in zijn latere jaren eenzelfde losse penseelvoering te gebruiken. Pas eeuwen later wordt Hals echt bestudeerd om zijn stijl door kunstschilders als Courbet en Monet.
