Marlene Dumas schildert graag mensen. Waar oude meesters vooral koningen en rijke burgers vereeuwigden, richt Dumas haar penseel op gewone mensen. Haar portretten van zwarte mensen, terroristen en modellen onderzoeken hoe we naar hen kijken.

In de 17e eeuw schilderden grote meesters als Rubens en Velazquez portretten van koningen aan het hof. Rijke burgers lieten zich afbeelden door Hals en Rembrandt. De portretkunst van de oude meesters geeft daarom vooral een beeld van de witte elite. Marlene Dumas brengt hier met haar portretten verandering in. Ze schildert gewone mensen en onderzoekt hoe we kijken.

Black Drawings

Marlene Dumas zette met ‘de Black Drawings’ de zwarte bevolking centraal. Deze serie van 112 tekeningen baseerde ze op oude prenten van Afrikanen. Op de prenten staan de mensen vaak afgebeeld in traditionele kleding of een Afrikaanse omgeving. Maar in haar tekening isoleert ze gezichten, zodat je echt naar de persoon kijkt.

Dumas schreef over het werk dat “het een poging was om [haar] eigen onbehagen, angst en bewondering te tonen voor de individuen die we ‘zwart’ noemen.” Dumas groeide op tijdens de apartheid in Zuid-Afrika, maar woont en werkt sinds de jaren 80 in Amsterdam. Misschien zijn door haar jeugd in de segregeerde samenleving van Zuid-Afrika, “de ander” en “identiteit” uitgegroeid tot grote thema’s in haar werk.

Vooroordelen

In 2006 maakte Dumas een serie over de vooroordelen, waarin ze afbeeldingen van terroristen als Osama Bin Laden en Mohammed B. tussen portretten van gewone mensen plaatste. Ze reflecteert hiermee op de samenleving na de aanslagen op 11 september 2001. Veel Arabische mensen kregen na de aanslagen te maken met angst voor terrorisme en vooroordelen over hun achtergrond. De portretten stellen de vraag: “Kijken we naar de persoon of naar zijn uiterlijk?”

In de jaren 90 maakte Dumas een serie werken gebaseerde pornografische foto’s. Ze raakte gefascineerd hoe in deze afbeeldingen, het lichaam werd losgekoppeld van de persoon. Het gaat alleen maar om het uiterlijk van de naakte mannen en vrouwen. Ze spelen vaak een rol om zo opwindend mogelijk over te komen.

Eenzelfde ontkoppeling van persoon en betekenis kwam Dumas tegen in de religieuze kunst. In katholieke schilderijen wordt Jezus getoond als verlosser, de verpersoonlijking van het goede. Maria Magdalena is symbool voor de verleiding, het kwade. Ze maakte daarom een serie over de sereniteit van Jezus en een serie over de verleidelijkheid van Magdalena.

Modellen

De portretten van Marlene Dumas gaan niet over wie er zijn afgebeeld, maar over hoe we kijken. In 1994 maakte ze de grote portretten serie “Models”, waarin ze vrouwen afbeeldde die ooit model hadden gestaan. Topmodellen als Naomi Campbell staan zo tussen Rembrandt’s Saskia en Charley Toorop.

Tegelijk maakte Dumas ook de serie “Rejects” over portretten die ze uiteindelijk niet in haar series gebruikte. Wat maakt dat het dat we een portret of een persoon mooi vinden? Op welke uiterlijke kenmerken bepalen we iemands identiteit en ervaren we vooroordelen? De portretten van Dumas maken je bewust van je eigen blik.