Dankzij televisieprogramma’s als RuPaul’s Drag Race en Make up your Mind is drag nog nooit zo zichtbaar geweest als nu. Maar is crossdressing, het kleden als de andere sekse, wel zo nieuw? In het Frans Hals Museum blijkt dat al 200 jaar verschillende redenen zijn om eens de kleren van een ander aan te trekken!
Het programma Make up your mind waarin BN’ers zich verkleden als dragqueens, is een groot kijkcijferkanon op de Nederlandse televisie. Wekelijks kan het publiek meeraden wie er onder lagen make-up verborgen zit. Dragqueens komen voor uit homocultuur, waarin mannen performances gaven in vrouwenkleding om te breken met klassieke gendernormen. Voor Angela de Jong, die dit jaar optrad als Ivana Say Something, was dit een belangrijke reden om mee te doen: ‘Het feit dat ik kan laten zien aan mijn eigen kinderen, mijn familie en de rest van Nederland van jongens, je moet zijn wie je bent’.
Piet van der Hem – Hartjesdag
Johan Coenraad Braakensiek – Hartjesdag
Hartjesdag
Maar crossdressing is niets nieuws, zo laat het Frans Hals Museum zien in ’the Art of Drag’. Al in de 19e eeuw verkleden mannen zich als vrouwen en andersom op hartjesdag. Het carnavaleske volksfeest werd gevierd in Haarlem en Amsterdam op de derde maandag van Augustus. Hoewel het ontstaan van Hartjesdag onduidelijk is, lijkt het feest een Middeleeuwse verbastering van Hertjesdag, een jachtfeest voor het volk. Johan Braakensiek schilderde het feest op de Zeedijk in 1926.
Crossdressing op hartjesdag ontstond vooral uit praktische redenen. Arme burgers hadden geen geld voor dure kostuums en trokken daarom elkaars kleren. Het was simpelweg de goedkoopste manier om je te verkleden. Het dragen van kleren van de andere sekse was vaak erg komisch. Crossdressing was in de 19e eeuw dus geen statement over gender of seksuele voorkeur. Hartjesdag was een volksfeest, dat zicht afzette tegen de sterk moraliserende regels van de rijke burgerij.
Kees van Dongen – de Zanger Modjesko
Crossdressing
Eeuwenlang was crossdressing dus vooral een teken van sociale ongelijkheid. Er zijn in geschiedenis tientallen voorbeelden van vrouwen, die zich als man verkleedden om een betere sociale status te krijgen. Denk aan Jeanne d’Arc, die verkleed als man, het Franse leger leidde in de strijd tegen Engeland. Crossdressing was in deze gevallen geen manier om gendernormen te doorbreken, maar vooral een middel om serieus genomen te worden in een patriarchale maatschappij.
In Frankrijk was crossdressing in de 19e eeuw per wet verboden. Alleen vrouwen met een medische reden mochten bij uitzondering een broek dragen. Het waren kunstenaars die deze geslachsregels als eerste doorbraken. Zo kreeg kunstschilder Rosa Bonheur als eerste Franse vrouw een attest om een broek te mogen dragen, zonder dat hier een reden voor was. Later werd de broek daarom een symbool van de suffragettes die voor vrouwenrechten vochten.
Emancipatie
Pas in de 20e eeuw wordt crossdressing een uiting van een andere genderidentiteit. De Nederlandse kunstenaar Ferdinand Erfmann hield ervan om zich als vrouw te kleden. Hij noemde zichzelf ‘dames imitateur’ een deed aan ’travesti transformaties’. In zijn schilderijen probeert hij het verschil tussen mannen en vrouwen op te heffen. Mogelijk baseerde hij de breedschouderde figuren in dameskleding op foto’s van zichzelf in drag. Op de schilderijen zien we kroegen en danscafés op de Zeedijk in Amsterdam. Hier kwamen niet alleen zeelieden en sekswerkers, maar ook veel queer mensen.
Drag groeide zo uit tot een subcultuur binnen de LHBTQIA+ gemeenschap. Crossdressing als de ultieme vrijheid, waarin normen over gender en seksualiteit worden losgelaten. De performances van dragqueens waren lang een weinig zichtbare subcultuur. Maar dankzij de recente televisieprogramma’s als RuPaul’s Drag Race en Make up your mind is drag nu populair bij het grote publiek als performance art waarin ook heteroseksuele cisgender BN’ers optreden. Drag krijgt zo in de 21e eeuw weer een nieuwe betekenis: het vieren van vrijheid en diversiteit.
Bij de tentoonstelling in het Frans Hals Museum is een uitgebreide catalogus uitgegeven, die verder gaat dan de tentoonstelling. In zes uitgebreide essays over de geschiedenis van crossdressing geven de auteurs de verschillende historische perspectieven en hoe dit weerslag had op de kunst. In deze tijd waarin catalogi bij tentoonstellingen vaak verworden tot plaatjesboeken, is dit een prettige verrassing. The Art of Drag is hiermee ook na de tentoonstelling nog een waardevol naslagwerk over crossdressing in de kunst.
Catalogus
The Art of Drag
Manique Hendricks & Maaike Rikhof
Uitgeverij Waanders
21 x 26 cm – 136 pagina’s
100 illustraties – Paperback
ISBN 9789462625594
€ 24,95
Tentoonstellingen in 2024
Caspar David Friedrich (Kunsthalle, Hamburg) – Impressionisme van het Noorden (Singer, Laren) – Rembrandts Zintuigen (Lakenhal, Leiden) – Max Beckmann (Kunstmuseum, Den Haag) – Fotorealisme (Centraal Museum, Utrecht) – Frans Hals (Rijksmuseum, Amsterdam) – Surrealisme (Bozar/KMSKB, Brussel) – Laure Prouvost (de Pont, Tilburg) – Afrikaanse fotografie (Wereldmuseum, Rotterdam) – James Ensor (Bozar/KBR, Brussel) – Marina Abramovic (Stedelijk, Amsterdam) – Isaac Julien (Bonnefanten, Maastricht) – Boris Mikhailov (Fotomuseum, Den Haag) – Haagse School (Kunstmuseum/Panorama Mesdag, Den Haag) – Impressionisme (Orsay, Parijs) – the Art of Drag (Frans Hals, Haarlem)
