Wat te doen als je je eigen ogen niet meer kan geloven? Als alle schilderijen om je heen beginnen te bewegen? Een bordje bij de ingang van het Stedelijk Museum Schiedam waarschuwt voor duizeligheid. Een bezoek aan de tentoonstelling Eye Attack is om gek van te worden!

Bij de tentoonstelling “The Responsive Eye” die in 1965 in het Museum of Modern Art werd gehouden, droegen de beveiligers zonnebrillen om zich te beschermen tegen de kunstwerken. Een bezoek aan de tentoonstelling in Schiedam leert waarom, want Op Art kunstwerken zijn echte aandachtstrekkers. Het voelt alsof je moet blijven kijken naar abstracte werken waar geen kloppend beeld van te maken is. Ieder werk is een nieuwe magische illusie.

In Schiedam geen zonnebrillen, ondanks de tientallen verraderlijke en bewegende kunstwerken. Het museum toont het eerste Nederlandse overzicht van de Op Art in tientallen jaren. Op Art staat voor optische kunst en ontstond aan het begin van de jaren 60 uit de geometrische abstracte kunst. Vijftig jaar later organiseert het Stedelijk Museum Schiedam in samenwerking met het Deense Louisiana Museum een overzicht van deze kunststijl. Op Art kunstwerken nemen je ogen continu in de maling. Het beeld dat je hersenen van de kunstwerken probeert te maken, klopt eigenlijk niet. Een bezoek aan de tentoonstelling is een duizelingwekkende ervaring.

Victor Vasarely

Neem nou ‘de vader van de Op Art’ Victor Vasarely, van wie meerdere schilderijen te zien zijn in het Stedelijk Museum Schiedam. Vasarely is misschien wel de meest bekende Op Art kunstenaar, die ondermeer het logo van Renault ontwierp en de albumhoes van David Bowie’s Space Oddity. In zijn “Vega” werken speelt Vasarely met perspectief van rondjes, waardoor het werk uit het doek naar voren lijkt te komen. Je ogen suggereren dat je naar een 3-dimensionaal beeld aan het kijken bent, terwijl het eigenlijk een plat schilderij is.

Op Art zit steeds op het grensvlak van werkelijkheid en illusie. De visuele trucjes van de kunstenaars laten zien wat biologen al heel lang weten. Onze ogen geven beelden aan de hersenen door en onze hersenen verwerken deze beelden tot een logisch geheel. Meestal zorgt deze manier van kijken ervoor dat je dingen snel herkent en dat je een ruimtelijke voorstelling kan maken van de plaatjes die je ogen doorgeven. Maar sommige beelden worden te ingewikkeld voor onze hersenen, waardoor je dingen lijkt te zien de er niet zijn.

Bridget Riley

Dit is bijvoorbeeld het geval bij de schilderijen van Bridget Riley. Riley schildert abstracte kunst van golvende lijnen. Haar werk maakt gebruikt van onze kleine oogbewegingen. Ongeveer 3 keer per seconde bewegen onze ogen een klein beetje, zodat je van verschillende kanten hetzelfde beeld krijgt. Normaal helpt dit je hersenen om deze snapshots samen te voegen tot een ruimtelijk beeld. Maar met de golvende lijnen op de schilderijen van Riley zorgen deze oogbewegingen ervoor dat de lijnen lijken te bewegen over het doek. Je denkt dus echt golven te zien, die er in werkelijkheid niet zijn.

De Op Art was een wijdverspreide kunstbewegingen, die door verschillende kunstenaars over de hele wereld werd gebruikt. Naast de Amerikaanse Riley en de Hongaarse Vasarely, ontstonden er Op Art kunstgroepen in Italië, Duitsland en Nederland. In Schiedam komen al deze groepen aan bod, waardoor een mooi overzicht ontstaat van de Op Art, maar ook van de nauw-verwante kinetische kunst. In kinetische kunstwerken is de beweging geen illusie, maar bewegen de werken echt.

Op Art Nu

De speelsheid van Op Art maakt de kunst erg toegankelijk. Een bezoek aan het Stedelijk Museum Schiedam is daarom leuk voor kunstliefhebbers, maar ook voor kinderen en beginnende museumbezoekers. Lopend door de tentoonstelling zie je mensen allerlei gekke houdingen voor kunstwerken aannemen, om de optische trucjes zo goed mogelijk te ervaren. Na drie verdiepingen Op Art komt iedereen duizelend naar buiten.

Het Stedelijk Museum in Schiedam presenteert tegelijk met de Op Art expositie, een tentoonstelling van de Schiedamse kunstenaar Diet Wiegman. Wiegman is een Schiedamse lichtkunstenaar die met schaduwen een beeld creëert. Een klein boompje verandert zo in een portret van Anne Frank en een rommelig tafeltje geeft een surrealistisch werk van Magritte. Deze hedendaagse optische illusies laten zien dat 50 jaar na het ontstaan van de beweging, Op Art nog steeds actueel is.

Eye Attack
Stedelijk Museum Schiedam
t/m 18 juni 2017