Vader en zoon Willem van de Velde zijn de meest succesvolle zeeschilders van de Gouden Eeuw. In pentekeningen en olieverfschilderijen toonden ze de belangrijkste zeeslagen. Een overzichtstentoonstelling in het Scheepvaartmuseum laat zien dat de van de Velde’s ook slimme zakenlieden waren.
Willem van de Velde de oude was een man van de zee. Zijn vader was schipper en hij was al op jonge leeftijd in de haven te vinden. Later ging hij als officiële oorlogskunstenaar mee de zee op tijdens zeeslagen. Als een soort ‘embedded journalist’ voer hij met zijn eigen ‘galjoot’ tussen de oorlogsschepen.
Pentekeningen
In zijn atelier maakte Willem van de Velde pentekeningen van de zeeslagen, die hij had meegemaakt. In de penschilderingen kon hij veel meer detail weergeven, dan andere kunstenaars in schilderijen van olieverf. Een achtersteven, ook wel ‘spiegel’ genoemd, van een schip van Willem van de Velde de oude wordt hierdoor een zoekplaatje, waarin je steeds een nieuw houtsnijwerk ontdekt. Bijzonder is dat hij zelfs in inkt gebruik maakt van atmosferisch perspectief: de inkt wordt steeds lichter grijs en vager op de achtergrond.
In het scheepvaartmuseum zijn ook de tekeningen te zien die Van de Velde op open zee maakte. Vellen aan elkaar geplakte papieren vormen de composities, die later in het atelier werden uitgewerkt. De tekeningen laten zijn werkproces schitterend zien. (Tip: Maak even vriendjes met de suppoost, zodat je de tekening van dichtbij mag bekijken)
Als je goed kijkt, is op de kaarsrechte horizon vaak nog een gaatje te vinden, dat dient als verdwijnpunt. Willem van de Velde heeft hier waarschijnlijk een spijkertje met een touwtje geplaatst, zodat hij makkelijk perspectief kon tekenen. Juist dit soort details, maken de tekeningen misschien wel het hoogtepunt van de tentoonstelling.
Twee schilderijen van Willem de Jonge: het Verzamelen van de Nederlandse vloot voor de vierdaagse zeeslag (links) en de Gouden Leeuw op zee in zwaar weer (rechts)
Willem van de Velde de jonge
Ook de zonen van Willem gingen in opleiding tot kunstenaar. Samen werkten ze in het familie-atelier. Adriaen van de Velde schilderde landschappen, maar Willem de jonge volgde de voetsporen van zijn vader en specialiseerde zich in zeegezichten.
De jonge Van de Velde werkte in olieverf. Het is duidelijke te zien dat Willem van de Velde de jonge een goede opleiding heeft gehad bij Simon de Vlieger. Naast de vaak wat stijve composities van zijn vader, ogen de schilderijen van de jonge Van de Velde dynamisch. Hoewel hij in olieverf minder detail kan weergeven, zijn de werken realistischer en sfeervoller. Je voelt een aankomende regenbui of het klotsen van de zee!
Zakenlui
Het atelier van de Van de Velde’s was efficient ingericht, zodat een hoge productie kon worden bereikt. Ruim 800 schilderijen maakten ze. Voor de kleinere beurs brachten ze ook talloze prenten en etsen op de markt. De Van de Velde’s kregen opdrachten van vorsten en burgers. Zowel vader als zoon werkten op basis van dezelfde schetsen. Willem de jonge ging dus zelf nooit de zee op. Pas na de dood van zijn vader maakte hij zijn enige zeereis.
De handelsgeest van de Van de Velde’s bleek opnieuw na het rampjaar 1672 waarin de Nederlanden in oorlog met de Engelsen en Fransen raakten. De economie stortte in. De Van de Velde’s besloten daarop in Londen voor de Engelse koning te gaan werken. Opeens schilderden vader en zoon dezelfde oorlogen vanaf de andere zijde.
Scheepvaartmuseum
Dit najaar is de grootste blockbuster van Amsterdam in het Scheepvaartmuseum te vinden. De tentoonstelling Willem van de Velde en zoon is indrukwekkend in zijn compleetheid. Niet eerder waren zoveel pentekeningen en schilderijen van de Van de Velde’s bij elkaar te zien. Door de slimme combinatie met schetsen en navolgers ontstaat een compleet beeld.
Bijzonder prettig is ook het ontvangst door de gastvrouw bij de tentoonstellingszalen. Spontaan loopt ze met bezoekers mee de zalen in om nog even een bijzonder detail te laten zien. Deze persoonlijke aandacht zorgt ervoor dat bezoekers met meer of minder kunstkennis allebei nieuwe dingen ontdekken bij Van de Velde en zoon.
Tentoonstellingen in 2021:
Pieter Brueghel de jonge (Bonnefanten, Maastricht) – Slavernij (Rijksmuseum, Amsterdam) – Marinus Boezem (Kröller-Müller, Otterlo) – Bruce Nauman (Stedelijk, Amsterdam) – Eva Jospin (Noordbrabants, Den Bosch) – de Pest (Valkhof, Nijmegen) – Maria Magdalena (Catharijneconvent, Utrecht) – Berlinde de Bruyckere (Bonnefanten, Maastricht) – Beestenboel (Kunsthal, Rotterdam) – Nolde en Kirchner (Stedelijk, Amsterdam) – Artemisia Gentileschi (Rijksmuseum Twenthe, Enschede) – Aelbert Cuyp (Dordrechts Museum) – Willem van de Velde (Scheepvaartmuseum, Amsterdam) – Jacob Jordaens (Frans Hals, Haarlem) – Portretten (Rijksmuseum, Amsterdam) – Picasso en Giacometti (Voorlinden, Wassenaar) – Kaarslicht (Museum Gouda) – Allart van Everdingen (Stedelijk, Alkmaar) – JR (Groninger Museum) – David Hockney (Bozar, Brussel) – Frida Kahlo (Drents, Assen)
