Eeuwenlang is Maria Magdalena afgebeeld als zondares. In schilderijen zien we een verleidelijke vrouw, die dankzij Jezus het geloof vond. Maar klopt dit wel? Apocriefe geschriften beschrijven Maria Magdalena immers als een apostel. Wie was Maria Magdalena nu echt?

Vandaag (22 juli) is de naamdag van Maria Magdalena, waarop haar leven wordt herdacht. Een dag die binnen de katholieke kerk pas sinds 2016 een feestdag is. Eeuwenlang werd Maria Magdalena afgeschilderd als een zondares. Ook in de kunst zien we een gevallen vrouw die tot inkeer is gekomen. We zien haar naakt met los haar als sensuele vrouw. Maar ook vaak met gevouwen vingers, voor een kruisbeeld en met een Bijbel op haar schoot, als teken van haar terugkeer tot het geloof.

Berouwvolle Maria Magdalena in schilderijen van (v.l.n.r.) Jean Baptiste Camille Corot, Georges de la Tour, El Greco, Artemisia Gentileschi, Rembrandt van Rijn.

Van Apostel tot Zondaar

Maria Magdalena heeft haar slechte reputatie te danken aan paus Gregorius de Grote. Volgens zijn over-versimpelde redenering waren drie losse Maria’s, die beschreven worden in de Bijbel allemaal dezelfde vrouw. Zo werd apostel Maria Magdalena, die in haar vroege leven geteisterd werd door zeven demonen, dezelfde vrouw als de zondaar die de voeten van Jezus waste in het evangelie van Lucas en dezelfde vrouw als Maria van Bethanië, die Jezus zalft in het evangelie van Johannes.

Gregorius probeerde Maria Magdalena zo als voorbeeld te stellen voor gelovigen. Als een zondige vrouw als Maria Magdalena vergeven kon worden door de kerk, dan zouden ook de ergste zondaars kunnen hopen op verlossing. Doordat belangrijke vrouwen als Maria Magdalena en Eva als zondaars werden gezien, kwam de positie van de vrouw binnen de kerk erg onder druk te staan.

Symbolen

Veel kunstenaars hebben de uitspraken van paus Gregorius de Grote gevolgd. Veronese laat Maria Magdalena bijvoorbeeld zien terwijl ze voeten van Jezus wast met haar haren tijdens de maaltijd bij Simon. In de Bijbel staat nergens staat dat deze vrouw daadwerkelijk Maria Magdalena was, maar in Veronese’s typische uitbundige stijl is ze te zien in een rode jurk aan de voeten van Jezus.

In de 16e eeuw maakten tientallen kunstenaars schilderijen van Maria Magdalena als zondige vrouw. De meeste bekende versie is mogelijkerwijs de bovenstaande van Titiaan. Ook wordt Maria Magdalena vaak getoond als ze Jezus ontmoet na zijn wederopstanding. Als ze hem wil aanraken, verbiedt Jezus haar dat (noli me tangere). Rembrandt schilderde het tafereel naast Jezus’ grafsteen. Meerdere verhalen die waarschijnlijk over verschillende vrouwen gaan, worden zo geprojecteerd op Maria Magdalena.

Museum het Catharijneconvent

Museum het Catharijneconvent onderzoekt de ware aard van Maria Magdalena in een tentoonstelling vol kunstwerken, (Bijbel)teksten en filmfragmenten. Waar Maria Magdalena in de oudste teksten nog wordt beschreven als ‘apostel der apostelen’, is in latere kunstwerken te zien hoe ze als zondaar wordt afgebeeld.

Maar in Utrecht is ook veel aandacht voor de recente weergaven van Maria Magdalena, bijvoorbeeld als vrouw van Jezus in de Da Vinci Code. Ook nieuwe schilderijen en films, waarin Maria Magdalena als onafhankelijke vrouw wordt weergegeven, komen aan bod. In Museum het Catharijneconvent zijn hedendaagse kunstwerken te zien van o.a. Marlene Dumas en David LaChapelle.

Alfred Stevens, Maria Magdalena, 1887, Museum voor Schone Kunsten, Gent
Marlene Dumas, Magdalena, 1995, Collectie Van Abbemuseum, Eindhoven, fotograaf: Peter Cox 
David LaChapelle, Jesus in homeboy, 2003, Studio David LaChapelle, Los Angeles

Nieuwe mythes

Toch bekruipt tijdens de tentoonstelling het gevoel dat we met onze 21e eeuwse blik een beeld van Maria Magdalena aan het creëeren zijn, dat net zo onwaar is als de zondares. Na alle aandacht voor #metoo worden vrouwen het liefst zo sterk en onafhankelijk mogelijk getoond. Maria Magdalena is een ideaal persoon om dit op te projecteren.

Misschien moeten we gewoon accepteren dat we niet precies weten welke rol Maria Magdalena heeft gespeeld in het leven van Jezus en het mysterie rondom haar persoon omarmen!

De schilderijen in de bovenste helft van dit artikel zijn ter illustratie van de afbeelding van Maria Magdalena en niet aanwezig in Utrecht.