Van Slagveld tot Liefdeseiland: de Schilderijen van Antoine Watteau

Vandaag is het 300 jaar geleden dat Jean-Antoine Watteau overleed. Deze Franse schilder van Vlaamse afkomst leerde van de Hollandse meesters, maar ontwikkelde zijn eigen rococo-stijl. Zijn amoureuze ‘fêtes galantes’ behoorden tot de favoriete schilderijen van de Franse adel!

Jean-Antoine Watteau maakte furore met schilderijen over het amoureuze eiland Cythera. Volgens de Griekse mythologie werd Venus geboren uit het schuim van de zee. Het Griekse eiland Cythera (tegenwoord Kythira genoemd) was mogelijk de plaats waar Venus uit de zee kwam. Cythera werd daarom nog eeuwenlang gezien als een eiland van de liefde, waar in boeken en toneelstukken over werd verteld.

Cythera

De twee bovenstaande werken van Watteau laten zien hoe verliefde paartjes de reis naar Cythera beginnen. Het beeld van Venus en de vele cupido’s verraden dat de schilderijen over de liefde gaan. Ook de hele sfeer met veel kleur en zacht in elkaar over lopende kleuren ademt lichtheid en plezier.

Je leest de schilderijen van rechts naar links. Eerst zie je een man en een vrouw op de grond zitten, die worden aangemoedigd door een kleine cupido. Het paartje ernaast is een stapje verder, de man helpt de vrouw bij het opstaan. Vervolgens zien we verschillende koppeltjes al richting de achtergrond lopen waar de boot naar Cythera wacht.

Wouwerman

Jean-Antoine Watteau groeide op in Valenciennes, een stad die eeuwenlang in Vlaanderen had gelegen maar vlak voor Watteau’s geboorte was ingenomen door de Franse koning Lodewijk XIV. Watteau schilderde in zijn vroege jaren in een Vlaamse stijl en stond daarom bekend als de Vlaamse schilder (‘peintre flamand’).

Toen Valenciennes rond 1715 opnieuw belegerd werd tijdens de Spaanse successieoorlog, maakte Watteau een reeks tekeningen en schilderijen van de militaire activiteiten. De werken tonen een grote invloed van Philips Wouwerman, die in 18e eeuw werd gezien als één van de belangrijkste kunstenaars van de Gouden Eeuw.

Wouwerman schilderde veldslagen en ruiters met grote dynamiek. Watteau keek goed hoe Wouwerman balans aanbracht tussen gebeurtenissen op de voorgrond en de achtergrond. In de Cythera schilderijen is dit goed te zien. Ook in zijn militaire schilderijen ligt de nadruk op de voorgrond, maar is de achtergrond nodig om de context goed te begrijpen.

Fêtes galantes

Na al in 1712 uitgenodigd te zijn, trad Watteau pas in 1717 toe Watteau tot de kunstacademie. Hij had jarenlang namelijk uitgesteld een meesterwerk in te leveren. Uiteindelijk schilderde hij voor de academie ‘L’embarcation pour Cynthere’ (het schilderij boven dit artikel). Hierna legde Watteau zich definitief toe op zogenaamde ‘fêtes galantes’, speelse schilderijen waarin de liefde centraal staat. In idyllische landschappen schilderde hij verliefde paartjes in luxe kleding, als op de feestjes van de aristocratie.

In de schilderijen van Watteau speelt kleur in belangrijke rol. Zijn invloed bracht een einde aan een langslepende discussie aan de Franse academie tussen de navolgers van Poussin die de lijn belangrijk vonden en de school van Rubens waarin kleur centraal stond (ik schreef hier eerder over). Watteau beslechtte het plecht in het voordeel van de Rubenistes.

Op 18 juli 1721 overleed Jean-Antoine Watteau op 36-jarige leeftijd, slechts 4 jaar na zijn toetreding tot de academie. Waarschijnlijk had hij tuberculose opgelopen. Watteau heeft aan de start gestaan van de kleurrijke zoete schilderijen de rococo-kunst. Hierdoor is zijn invloed de hele 18e eeuw voelbaar gebleven.

Jean-Antoine Watteau – de Rust tijdens de Jacht

In ‘de Rust tijdens de Jacht’ uit 1720 zien we alle aspecten van Watteau’s oeuvre. De honden en paarden doen denken aan de Hollandse schilderijen van Philips Wouwerman. In typische Watteau-kleuren zien we tegelijk een typisch rococo-beeld van rijk uitgedoste vrouwen en amoureuze mannen. Een fête galante tijdens de jacht, je kan je afvragen hoeveel dieren hierbij geschoten zijn….