Peter Paul Rubens en Nicolas Poussin behoren tot de belangrijkste schilders uit de barok. Rubens gebruikte kleur voor expressieve composities en emotioneel geladen werken. Poussin ging uit van heldere lijnen en vormen om het klassieke ideaal te benaderen. Deze verschillende aanpak zorgde voor grote rivaliteit tussen hun navolgers, lang nadat ze zelf overleden waren…

Peter Paul Rubens was een van de meest gevraagde kunstenaars van zijn tijd. Hij werkte voor de Habsburgers, de Spaanse koning en meerdere Italiaanse machthebbers en verspreidde zijn stijl zo over heel Europa. Nicolas Poussin schilderde vrijwel zijn hele leven in Rome, maar was een belangrijke toonzetter van het Franse classicisme. Samen waren Rubens en Poussin daardoor twee bepalende artiesten in de ontwikkeling van de schilderkunst in de 17e en 18e eeuw.

de Franse Academie

In 1648 werd in opdracht van Lodewijk XIV de Franse academie voor kunst opgericht. De Zonnekoning had mede dankzij Nicolas Poussin veel gehoord over de ‘Accademia di San Luca’ in Rome en hij wilde een zelfde soort instituut in Parijs. De Franse academie kreeg als opdracht om schilders op te leiden die konden werken aan het hof van de Franse koning. Veel opdrachten werden alleen vergeven aan kunstenaars die lid waren van de academie.

Vanaf 1665 kreeg Charles LeBrun een belangrijke rol binnen de nieuwe academie, eerst als penningmeester, later als directeur. LeBrun was opgeleid door Nicolas Poussin in Rome en bepleitte een classicistische stijl. In de ogen van LeBrun moest alle kunst gemaakt worden ‘ter eer en glorie’ van de koning. De koninklijke stijl die hij propageerde, was een voortzetting van de ideeën van Poussin.

Onrust 

De richting van die Charles LeBrun had gekozen, werd niet door iedereen gewaardeerd. Philippe de Champaigne, één van de oprichters van de academie, wees in 1671 op het belang van kleur in het werk van Titiaan. Ook kunstcriticus Roger de Piles bekritiseerde de klassieke stijl van LeBrun openlijk in twee traktaten over kleur: Dialogue sur le Coloris (1673) en Conversations sur la Peinture (1677).

Charles LeBrun vond dat het schilderen van perspectief, dat werd bereikt door een wiskundige benadering, centraal behoorde te staan. Hij stelde “De functie van kleur is om de ogen tevreden te stellen, terwijl tekenen de geest raakt.” Hij sloeg vorm dus hoger aan dan kleur. De coloristen vonden dit ouderwets en gebruikte juist de expressieve kracht van kleur om emotie en dynamiek over te brengen.

Twee kampen

Eind 17e eeuw ontstonden zo twee groepen binnen de Franse academie: de Rubenisten die werkten vanuit kleur en een losse penseelstreek en de Poussinisten waarin perspectief en klassieke vorm centraal stond. Het verschil is goed te zien in onderstaande schilderijen van de Sabijnse Maagdenroof. In het schilderij van Poussin zijn heldere lijnen gebruikt voor de architectuur op de achtergrond en zijn alle figuren goed los te onderscheiden. In tegenstelling tot het schilderij van Rubens, waar de mensen in de massa op lijken te gaan en de achtergrond vervaagd is.

Ondanks dat Rubens en Poussin allang overleden waren, werden de twee meesters uit de Barok zo rivalen. De discussie spleet de academie in twee groepen. Toch was het onderwerp niet nieuw. Al in de Renaissance werd gediscussieerd over disegno en colore. Zo zag Vasari lijn en vorm als het hoogste goed, terwijl de Venetiaanse kunstenaars juist vanuit kleur werkten.

Onopgelost probleem

De Poussinisten leken lange tijd aan de winnende hand dankzij het leiderschap van Charles LeBrun. Maar na zijn dood kregen de Rubenisten de overhand. Roger de Piles werd in 1699 als amateurschilder toegelaten tot de academie. In 1717 werd ook Antoine Watteau toegelaten tot de academie met zijn schilderij ‘L’Embarquement pour Cythère’. Omdat in dit doek nauwelijks lijnen worden gebruikt en kleurvlakken centraal staan, werd dit gezien als een overwinning voor de Rubenisten.

Ondanks dat de Poussinisten dus niet gelukt was om de coloristen buiten de academie te houden, was dit niet het einde van de discussie. Begin 19e eeuw laaide de strijd opnieuw toen Jean-Dominique Ingres en Eugene Delacroix uitgroeide tot de belangrijkste Franse kunstenaars van hun tijd. Het stijve neoclassicisme van Ingres kwam zo tegenover de zwierige romantiek van Delacroix te staan. De discussie over vorm en kleur, werd vooral een strijd over objectieve weergave vs. subjectieve ervaring. Eeuwenlang bleven Rubens en Poussin zo de belangrijkste ideeën over kunst bepalen.

De //Vensters zomerserie van 2019 gaat over rivaliteit in de kunst. In 5 artikelen gaan we op zoek naar de mooiste verhalen over strijd tussen beroemde kunstenaars. De Zomerseries van afgelopen jaren gingen over het Naakt, Verboden Kunst en Kleur. Teruglezen? Zie hier het overzicht!
Eerder bijdragen:
– Leonardo vs. Michelangelo: Wie is de grootste Renaissance kunstenaar?