Lesbische Vrouwen in de 19e Eeuwse Kunst: Voor Mannen of Vrouwen?

In de 19e eeuw werden lesbische vrouwen gezien als het ultieme symbool van vrijheid. Kunstenaars schilderden lesbische koppels en maakten hen zo meer zichtbaar in de samenleving. Of schilderden de veelal mannelijke kunstenaars de lesbische vrouwen vooral als erotische fantasie? In het kader van Pride Amsterdam, vandaag een blik op lesbische vrouwen in de 19e eeuwse kunst!

In de 19e eeuw ontstond er meer aandacht voor seksuele relaties tussen vrouwen. Schrijfster George Sand schreef in haar boek Lélia (1833) voor het eerst over seksueel verlangen tussen twee vrouwen. Charles Baudelaire schreef over lesbische relaties in Les Fleurs Du Mal in 1857 en Charlies Fourier stelde dat lesbiennes “de vrijheid meer verdedigen dan wie dan ook”.

De Slaap

Het kunstwerk boven aan dit artikel, Le Sommeil van Gustave Courbet, is het eerste grote schilderij van een lesbische relatie. Het werk kreeg meteen een cultstatus, vanwege de erotische lading en het onderwerp dat grotendeels taboe was. Omdat het doek werd gemaakt voor de privécollectie van Khalil Bey, kreeg alleen een selecte groep gasten het schilderij te zien. Pas in 1988 werd het doek voor het eerst publiek tentoongesteld.

De opdrachtgever Khalil Bey had een geheime collectie met erotische kunst, waar ook L’Origine du Monde toe behoorde. Gustave Courbet was een realist, die alle lagen van de samenleving schilderde zoals arbeiders, dansers, barmannen, sekswerkers, boeren en dus lesbische vrouwen. Toch is de vraag of dit schilderij gemaakt is om ‘de realiteit af te beelden’ of toch vooral om het oog van heteromannen te behagen. Khalil Bey kocht het in ieder geval om het laatste.

Navolgers

De erotische kant van een lesbische relatie was voor meer kunstenaars een interessant onderwerp. Maar vanwege het taboe op relaties tussen hetzelfde geslacht, was het ook een risico om deze onderwerpen te schilderen. Zoals zo vaak bood de mythologie de uitkomst. De Griekse dichteres Sappho die afkomstig was van het Griekse eiland Lesbos (hier komt ook het woord lesbisch vandaan) had relaties met vrouwen. Sappho werd zo een ideaal excuus om lesbische vrouwen te schilderen.

Henri de Toulouse Lautrec was een schilder van het Parijse nachtleven. Tijdens het schilderen van sekswerkers in bordelen, bleek dat de vrouwen vaak onderling romantische en seksuele relaties hadden. Toulouse Lautrec maakte hiervan meerdere schilderijen. Hij richtte zich juist niet op erotiek, maar schilderde de vrouwen op intieme momenten zoals knuffelen, zoenen of praten. Hij zei ooit over een scène van twee vrouwen die samen op een bank liggen: ‘Dit is superieur aan alles. Niets is te vergelijken met zoiets eenvoudigs.’

Lesbische Vrouwen

Maar de echte ommekeer naar schilderijen waarin niet alleen de erotiek van lesbische relaties wordt getoond, kwam -hoe kan het ook anders- van lesbische vrouwen zelf. De Franse Rosa Bonheur was een beroemd kunstenaar vanwege haar schilderijen van paarden, kalveren, honden en andere dieren. Ze had 45 jaar een relatie met Nathalie Micas en later met de Amerikaanse kunstenaar Anna Klumpke. Rosa Bonheur leefde openlijk samen met vrouwen, maar dat belette haar niet om succesvol te worden als kunstenaar. Ze was lid van de academie en kreeg veel opdrachten.

Ook kunstschilder Louise Breslau woonde samen met een vrouw. Ze schilderde meerdere schilderijen van zichzelf met haar partners. In tegenstelling tot de naakten van haar mannelijke collegea’s, tonen de werken van Breslau gewoon geklede vrouwen. Breslau laat liefde spreken in haar schilderijen, zoals de twee vrouwen in ‘Vriendinnen’. En daarmee raakt ze de kern van iedere relatie. De schilderijen van Breslau worden zo invoelbaar voor iedereen die liefde kent. Kunst voor zowel mannen als vrouwen dus!