Jean Arp: Kunstenaar in Woord en Beeld

Het Kröller-Müller Museum laat deze zomer de onvangbare kunstenaar Jean/Hans Arp zien. Arp’s beeld ‘Berger des Nuages’ was een van de vroegste beelden in de beroemde beeldentuin van het museum. Het Kröller-Müller Museum heeft daarom een omvangrijke overzichtstentoonstelling opgezet om Arp beter te begrijpen.

Hoe schrijf je over het werk van Jean Arp? Arp is niet vangen. Hij is een dichter en een beeldhouwer. Hij is een Fransman en een Duitser. Hij stond aan de basis van de Dada en de Abstraction-Création. Zijn werk is figuratief en abstract. Nee, Arp is niet in een hokje te plaatsen.

Het Begin
Het Kröller-Müller museum begint het verhaal van Arp in de Elzas, dat door een opeenvolging van oorlogen zowel Frans als Duits gebied is geweest. Arp werd daarom zowel Jean als Hans genoemd en was volledig tweetalig. In zijn vroege jaren voelde Arp zich aangetrokken tot de experimentele Dada beweging. In Otterlo staan de teksten van de gedichten die hij voordroeg tijdens Dada-avondjes op de muren geschreven. In deze tijd maakte hij ook collages en abstracte reliëfs.

Voor Arp was kunst geen weergave van de natuur, maar een directe voortzetting van de natuur. Alsof zijn werk onderdeel was van een groter geheel, waar hij zelf maar beperkt invloed op had. Toeval was daarom een belangrijk onderdeel van zijn werk. Een bekend voorbeeld zijn de snippertjes papier die hij liet vallen en vastplakte op de plek waar ze neervielen. Al hielp hij het toeval ook een handje als het mooier was om de snippers net iets anders te plaatsen. In zijn collages van papiersnippers ligt ‘toevallig’ geen enkel snippertje over een ander heen.

Taal en Vorm
Het Kröller-Müller Museum is erin geslaagd om een volledig overzicht te geven van het werk van Jean Arp. In een spectaculair vormgegeven tentoonstelling die natuurlijk en speels aanvoelt, laat het museum alle facetten van zijn werk zien. Sierlijk zijn Arp’s biomorfe beelden. Arp schaafde uren aan zijn gipsen modellen, totdat hij de meest elegante vorm bereikte. Het Kröller-Müller Museum heeft soms moeite om te bepalen hoe een beeld moet worden neergezet, omdat er zoveel mogelijkheden zijn met het werk van Arp. Arp maakte beelden op gevoel en als conservator moet je dat gevoel maar weten te volgen.

Arp wisselde beeldhouwkunst af met gedichten en collages. In woorden vond Arp dezelfde bouwstenen om mooi beeld te maken. In zijn gedichten zijn de klanken vaak belangrijker dan de betekenis. Evenals in zijn beelden zijn de gedichten associatief en spelen ze met toeval en herhaling. Arp is onnavolgbaar in woord en beeld.

Dus hoe schrijf je over Arp? Je kan een biografie geven van zijn werk, je kan beschrijven hoe natuurlijk zijn beelden zijn gevormd, je kan proberen zijn ideeën uit te leggen. Maar eigenlijk is er over het werk van Arp alleen maar te schrijven als een dichter. Een recensie van Arp als een gedicht:

Arp
De aarde is niet rond
Nee, rond bestaat niet
Perfect gebalanceerd bestaat
alleen in het hoofd
Want het hoofd is rond
Rond zijn de gedachten
Er was een beeldhouwer
Een beeldhouwer met woorden
Met de aarde in zijn hoofd
Een gebalanceerde ronde aarde
Maar balans is breekbaar
door gedachten en gevoel
Gevoel maakt alles breekbaar
Toch begon de beeldhouwer
aan een beeld van de aarde
De beeldhouwer sprak woorden
Woorden werden vorm
Zo vormde sensuele lijnen
Uitgerekte lijnen van woorden
Ronde lijnen van de beeldhouwer
vervormd door de woorden van gevoel
Daarom is de aarde niet rond

Arp: The Poetry of Forms
Kröller-Müller Museum
t/m 17 september 2017