In Indonesië is de 19e eeuwse kunstenaar Raden Saleh een nationale held. In Nederland wordt zijn werk doodgezwegen en nauwelijks getoond. Toch werkte Saleh een groot deel van zijn carrière in Nederland. Een pijnlijk verhaal over nationalisme in de kunstmusea….
In 1825 brak oorlog uit in Nederlands-Indië, het huidige Indonesië. Onder leiding van de prins Diponegoro kwam de lokale bevolking massaal in opstand tegen het Nederlandse gezag. Ze vochten voor godsdienstvrijheid (Islam), zelfbestuur en economische voorspoed. In deze 5 jaar durende Java-oorlog kwamen naar schatting 200.000 Javanen en 15.000 Nederlandse militairen om het leven.
De Gevangenname van Prins Diponegoro
Op 28 maart 1830 kwam de oorlog definitief ten einde, toen generaal de Kock prins Diponegro gevangen liet nemen. De Kock was zo trots op het resultaat, dat hij Nicolaas Pieneman de opdracht gaf het moment te vereeuwigen. De werkelijkheid was minder glorieus. Diponegro was onder het mom van onderhandeling naar het residentshuis van Magelang gelokt. Hier werd hij gevangen genomen en verbannen.
In 1857 maakte ook de Javaanse schilder Raden Saleh een schilderij van de gevangenname van Diponegoro. Het meesterwerk toonteen trotse Diponegoro, die op gelijke hoogte staat met De Kock. Het schilderij wordt gezien als het eerste nationalistische schilderij van Indonesië en hangt tot op de dag van vandaag in het presidentieel paleis in Jakarta.
Raden Saleh
Maar hoe anti-Nederlands het schilderij daadwerkelijkheid is, valt te betwijfelen. Raden Saleh was hofschilder van de Nederlandse koningen Willem I, II en III. Op zijn 18e kwam hij naar Nederland waar hij als leerling werd aangenomen door Cornelis Kruseman. Hij groeide uit tot een Javaanse dandy, die graag gezien was aan het hof en bij de adel.
Saleh presenteerde zich volgens het beeld dat Europeanen van Indiërs hadden. Hij kleedde zich daarom in exotische kleding. Zijn kunstwerken toonden een wereld vol wilde dieren. Zijn favoriete onderwerp was de jacht op tijgers, leeuwen, panters en buffels. In werkelijkheid komen er geen olifanten of leeuwen voor op Java, maar dat wist zijn Europese klantenkring toch niet. Saleh leefde de leugen van het Europese oriëntalisme.
Boschbrand
Na vijftien jaar in Nederland gewoond te hebben, was Saleh ervan overtuigd dat hij in zijn eigen land niet meer zou kunnen aarden. Gesteund door een jaarlijkse toelage van de Nederlandse regering probeerde hij zijn verblijf in Europa daarom zo lang mogelijk te rekken. Hij reisde naar Duitsland, Frankrijk en Engeland, waar hij naam maakt als portretschilder en societyfiguur.
Na bijna 25 jaar in Europa moest Raden Saleh toch terugkeren naar Nederlands-Indië. Als afscheidscadeau aan koning Willem II schilderde hij het drie bij vier metende doek Boschbrand (zie afbeelding boven dit artikel). Het werk is een hoogtepunt in Saleh’s oeuvre.
Tot 2014 was het schilderij in eigendom van de koninklijke familie. Maar het werk werd door de familie zonder ruchtbaarheid verkocht aan de National Gallery in Singapore. Natuurlijk had dit werk gewoon in de eregalerij van het Rijksmuseum moeten hangen, als hoogtepunt van de Nederlands-Indische kunst.
Nederlander of Indonesiër?
Het verhaal is tekenend voor de omgang van Nederland met het Nederlands-Indische cultuurbezit. Raden Saleh is een meester van de romantiek, misschien wel beter dan zijn Nederlandse tijdgenoten. Ondanks dat hij vrijwel zijn hele leven in Nederland werkte, kent vrijwel niemand in Nederland zijn naam. Hij wordt nog steeds gezien als buitenstaander, ondanks dat Nederlands-Indië destijds onderdeel was van het koninkrijk en hij lang in Europe werkte.
In Indonesië is Saleh ondertussen een nationale held, als stamvader van de Indonesische kunstgeschiedenis. Maar ook dat lijkt vooral een hedendaagse invulling, die weinig te maken heeft met de rol van Saleh in de 19e eeuwse lokale kunst. Raden Saleh is zo een speelbal geworden van post-koloniale interpretaties van landen die worstelen met hun eigen verleden.
Vergeten Kunstenaars
Kate en Christoffel Bisschop – William Adolphe Bouguereau – Paul Bril – Joost van Geel – Artemisia Gentileschi – Mathieu Kessels – Jean Paul Laurens – Bart van der Leck – Peter Lely – Edmonia Lewis – Jan Lievens – Jean Étienne Liotard – Jan Maelwael – Suze Robertson – Henriëtte Ronner-Knip – Raden Saleh – Elisabetta Sirani – Joaquin Sorolla – George Stubbs – Franz von Stuck – Vasili Veresjtsjagin – Rombout Verhulst – Franz Xaver Winterhalter – Anders Zorn
Lijkt me een goed idee dat het Rijks aandacht geeft aan Saleh. Maar de eregalerij? Het zou er het nieuwste werk zijn met een marge van meer dan 150 jaar. Dat slaat nergens op!
Die hele eregalerij maar eens op de schop? Zodat Raden Saleh er ook in past?