Figuratieve Kunstenaar van de Stijl – Wie was Bart van der Leck?

Bart van der Leck was een van de oprichters de Stijl. Hij introduceerde het gebruik van de primaire kleuren: rood, blauw en geel, die zo belangrijk werden voor Piet Mondriaan en Theo van Doesburg. Toch besloot hij na twee jaar de groep alweer te verlaten. Wie was Bart van der Leck? Wat was zijn invloed op de Stijl? En waarom was hij zo snel weer vertrokken?

Bart van der Leck is zoon van een huisschilder en was opgeleid als glasschilder. Hij ontmoet Piet Mondriaan in 1916 als beide kunstenaars in Laren wonen. De mannen mogen elkaar meteen. Ze zoeken elkaar veel op en praten over hun kunstideeën. Europa is in de ban van de Eerste Wereldoorlog en de Nederlandse kunstenaars zijn afgesloten van hun Europese collega’s. In Nederland ontstaat hierdoor een geïsoleerde ontwikkeling van de kunst. Piet Mondriaan was gevlucht uit Parijs, waar hij kennis had gemaakt met het kubisme. Mondriaan probeert in zijn werk een stap verder te zetten en de werkelijkheid nog abstracter te maken.

Kunstenaarsvriendschap

Mondriaan en Van der Leck raakten geïnspireerd door elkaars werk. Beide kunstenaars zijn op zoek naar abstractie en werken met geometrische vormen. Terwijl in Mondriaan’s werk kleur geen rol speelt, gebruikt Bart van der Leck juist kleur. Van der Leck werkt met de drie primaire kleuren rood, geel en blauw. Als in 1917 het eerste nummer van ‘de Stijl’ uitkomt, heeft Mondriaan dit overgenomen. Ondanks dat dit kleurgebruik door Van der Leck werd bedacht, zou Mondriaan er uiteindelijk veel beroemder mee worden.

Stijl van Bart van der Leck

Bart van der Leck gebruikt een techniek die hij ‘doorbeelding’ noemt om abstracte werken te maken. Hij begint met het maken van een realistische schets van de werkelijkheid, zoals een persoon of een dier. Vervolgens maakt hij steeds nieuwe schetsen waarin hij de afbeelding stap voor stap terugbrengt tot geometrische vormen. Hierdoor blijven in de ontwerpen van Bart van der Leck meestal herkenbare voorstellingen bestaan. Hij gebruikt geometrische vormen in primaire kleuren, maar blijft toch figuratief.

Zie bijvoorbeeld hierboven het portret van een man die een glas wijn drinkt. Van der Leck zal zijn begonnen met een levensechte schets van deze wijndrinker. Vervolgens kon hij de contouren uittekenen en vervangen door blokjes. Een groot aantal v0rmen werd niet vervangen en de ruimte wit gelaten. Het resultaat is een compositie waarin nog steeds een drinkende man te herkennen is, maar die toch geheel uit abstracte vormen bestaat.

Ruzie

Piet Mondriaan is veel extremer in zijn ontwerpen. Ook Mondriaan abstraheert de werkelijkheid tot geometrische vormen, maar in zijn werken is de voorstelling niet meer te herkennen. Mondriaan bereikt echte abstractie en vindt dat Bart van der Leck niet ver genoeg gaat in zijn doeken. In 1918 leidt dit verschil van aanpak tot een groot meningsverschil tussen Mondriaan en Van der Leck.

Mondriaan vindt dat het gebruik van diagonale lijnen helemaal uitgebannen moeten worden, terwijl Van der Leck dit veel blijft gebruiken. Mondriaan gaat helemaal abstract schilderen vermijdt herkenbare vormen of dieptewerken. Hij zegt in deze jaren tgen Theo van Doesburg over Bart van der Leck: ‘Bij Van der Leck weet ik niet hoe ’t is, zijn dingen doen toch niet individueel aan: ik denk dat ’t komt doordat hij helemaal anders werkt als wij.’ Het contact tussen Mondriaan en Van der Leck verwatert en beide gaan hun eigen weg. Bart van der Leck besluit zelfs de Stijl helemaal te verlaten.

H.P. Bremmer en Hélène Kröller-Müller

Sinds 1912 wordt Van der Leck financieel gesteund door kunstcriticus H.P. Bremmer. In ruil voor dit geld staat Van der Leck een deel van zijn werk af. Bremmer brengt hem vervolgens ook in contact met Hélène Kröller-Müller, die moderne kunst verzamelt. Het is dankzij Bremmer’s adviezen dat Hélène een groot aantal werken van Bart van der Leck verzamelt. Hélène Kröller-Müller noemt Bart van der Leck in haar Beschouwingen een ‘nog veelzijdiger, krachtiger kunstenaar dan Mondriaan’. 

Vanaf deze week is een tentoonstelling over het werk van Bart van der Leck te zien in het Kröller-Müller Museum (De Mecenas en de Verversbaas, 14 oktober 2017 – 2 april 2018). Deze tentoonstelling biedt een geweldige kans om het werk van Bart van der Leck beter te leren kennen. Zijn rood, blauw en geel hebben de Stijl zijn kenmerkende primaire kleuren gegeven.