Het is niet het zwaard, niet het bloed dat uit de hals van de man gutst dat ‘Judith doodt Holofernes’ zo’n indrukwekkend schilderij maakt. Het is de vastberaden blik van Judith, vol opgekropte woede, vol van gerechtigheid. Het doek lijkt een uiting van al het onrecht dat de maker Artemesia Gentileschi door mannen is aangedaan: verkrachting, wanbetaling, onderdrukking. #MeToo in de barok…

Het is een veel gehoorde klacht: de rol van vrouwen is ondergewaardeerd in de Westerse kunstgeschiedenis. Maar stel de vraag: ‘noem drie invloedrijke vrouwelijke kunstenaars’ en het zal veel mensen nog niet meevallen een antwoord te vinden. Heel 2019 besteedt KunstVensters daarom aandacht aan de vergeten vrouwen van de kunstgeschiedenis. Wie waren zij? Wat hebben ze gemaakt? Vandaag Artemesia Gentileschi, de eerste succesvolle vrouwelijke kunstenaar van de barok.

Misbruik

Artemisia Gentileschi groeide op in het schildersatelier van haar vader Orazio Gentileschi, een beroemde renaissance-schilder. Op 18 jarige leeftijd ging ze in de leer bij landschapsschilder Agostino Tassi, wat uitliep op een verschrikkelijke ervaring. Tassi verkrachtte Artemisia meerdere malen. Er volgde een rechtzaak, die Artemisia uiteindelijk won. Maar om de schuld van Tassi te bewijzen, moest ze een vreselijk gynaecologisch onderzoek ondergaan.

Het seksueel overschrijdend gedrag van Tassi zou Artemisia’s hele leven blijven bepalen. In haar schilderijen komen opvallend veel situaties van seksueel en machtsmisbruik voor. Ze schilderde minstens vijf keer het Bijbelse verhaal van Susanna en de Ouderlingen. Hierin is Susanna aan het baden als ze wordt bespied door twee oude rechters. In veel barokke schilderingen wordt Susanna afgebeeld als verleidster. Maar in de werken van Artemisia Gentileschi probeert Susanna juist aan de oneerbare voorstellen van de oude mannen te ontkomen, zoals Artemisia ook Tassi probeerde te ontlopen.

Erkenning

Na haar vreselijke ervaring met Tassi, trouwde Artemisia snel met de jonge schilder Pierantonio Stiattesi en verhuisde naar Florence. In 1616 werd ze hier als eerste vrouw toegelaten tot de kunstacademie. Haar werken uit deze tijd tonen sterke vrouwen uit de Bijbel en uit de geschiedenis. Ze maakte meerdere zelfportretten, waardoor we nu weten hoe Artemisia eruit heeft gezien.

Ondanks haar succes aan de academie en bij de adel, bleef Artemisia arm. Haar schilderijen brachten minder geld op dan werken van haar mannelijke concurrenten en rekeningen bleven vaak zelfs geheel onbetaald. In 1620 besloot ze daarom terug te keren naar Rome, waar de schilderkunst gedomineerd werd door de stijl van Caravaggio. In haar composities uit Rome zien we deze invloed terug. Ze gebruikt veelvoudig clair-obscure en kiest voor dramatische momenten.

Herontdekking

Het werk van Artemisia Gentileschi wordt zeer gewaardeerd. Na haar tijd in Rome vroeg de Engelse koning Karel I aan Artemisia en Orazio Gentileschi om hofschilders te worden in Engeland. Ook hier schildert ze nog vaak heftige schilderijen, zoals de werken over het Bijbelverhaal van Judith en Holofernes. De woede waarmee Judith Holofernes onthoofdt, toont de pijn die Artemisia tijdens haar leven is aangedaan.

Na haar dood in 1652 raakten de schilderijen van Artemisia Gentileschi in de vergetelheid. Pas in de jaren 70 van de 20e eeuw kwam er opnieuw aandacht voor haar werk. Kunsthistorici schreven dat vrouwelijke kunstenaars ten onrechte minder waardering kregen dan hun mannelijke tijdgenoten. Toch lijkt de echte herontdekking van Artemisia Gentileschi pas de afgelopen jaren te hebben plaatsgevonden. Recent werden meerdere werken geveild voor meer dan een miljoen euro en kocht de National Gallery een zelfportret voor 3.6 miljoen euro.

De National Gallery zal in 2020 een overzichtstentoonstelling van Artemisia Gentileschi organiseren. Er zijn slechts 60 werken van haar hand bekend en het museum probeert zoveel mogelijk van deze schilderijen naar Londen te halen. Eindelijk volgt dan de waardering voor Artemisia Gentileschi, die ze verdient.