Sir Peter Lely schilderde vier generaties Engelse koningen. Hij werd geboren in Soest, maar toch is er vrijwel geen Nederlander die hem nog kent. Lely was hofschilder in een roerige tijd, waarin koningen elkaar in rap tempo afwisselden en zelfs stadhouder Willem III koning van Engeland werd.

In 1661 werd Peter Lely aangesteld als hofschilder van de Engelse koning Charles II, als opvolger van de overleden Antoon van Dyck. Lely was geboren als Pieter van der Faes in Soest en was opgeleid door Pieter de Grebber in Haarlem, maar woonde sinds 1643 in Londen. Hier werkte hij als portrettist in opdracht van de Engelse adel en soms van het Engelse hof.

Sir Peter Lely – (v.l.n.r.) Charles I & James II, Charles II, James II

Koningen van Engeland

Peter Lely schilderde gedurende zijn carrière 5 Engelse machthebbers: de koningen Charles I, Charles II, James II, William III en koningin Mary II. Hij had een groot atelier en was technisch zeer bekwaam. Hij kreeg £200 per jaar, net zoveel als Van Dyck, en werd zelfs geridderd.

Sir Peter Lely was geliefd omdat hij de koningen maar kort model liet zitten. Hij werkte dan alleen aan het gezicht, en liet zijn assistenten later de rest van het schilderij afmaken. Zelf deed hij dan alleen nog een finishing touch. Hierdoor kon hij veel portretten tegelijk maken. Zijn portretten kregen grote bekendheid doordat hij ze liet reproduceren in mezzotint, een nieuwe grafische techniek.

Windsor Beauties

Tijdens het bewind van Charles II, kreeg Lely de opdracht van Anne Hyde (de latere Queen Anne, vrouw van James II) om de twaalf mooiste vrouwen aan het hof te schilderen. Sommige van deze Windsor Beauties waren zelfs maîtresses van koning Charles II. De schilderijen waren oorspronkelijk gemaakt voor Windsor Castle, maar hangen tegenwoordig in Hampton Court Palace.

De vrouwenportretten van Lely staan bekend om hun subtiele kleuren, de bekwame weergave van kleding en een sensuele sfeer. De vrouwen hebben de typische lichte Engelse huidskleur en zijn in een idyllische tuin afgebeeld. De portretten zijn een bijzondere mix van klassieke symbolen met 17e eeuwse mode.

Sir Peter Lely als hofschilder

Maar Lely werkte niet exclusief voor de Engelse koning en zijn hofhouding. Rond 1678 schilderde hij de Nederlandse stadhouder Willem III en zijn vrouw Mary II. Hij kon op dat moment nog niet weten, dat hij hiermee portretten maakten van de toekomstige monarchen van Engeland.

Koning Charles II had bij zijn dood geen officieel erkende kinderen en daardoor kwam zijn broer James aan de macht. Vanaf het begin van zijn koningschap was er echter veel oppositie, omdat James katholiek was. Engelse edellieden zochten daarom contact met de protestante Nederlandse stadhouder Willem III, die getrouwd was met James’ II dochter Mary. Bovendien was hij een neef van James II, omdat de zus van James II met Willem II getrouwd was. 

Nederlandse koning

Op 5 november 1688 kwam Willem III aan in Engeland en vluchtte James II naar Frankrijk. Het parlement stelde dat James II de troon had verlaten en installeerde Willem en Mary als co-monarchen op de troon. Lely zou dit allemaal niet meer meemaken. Hij overleed in 1680 in Londen, terwijl hij werkte aan een portret van Duchess of Somerset.

Na de dood van Mary werd Willem III alleenheerser over Engeland. Hierdoor kwamen Engeland, Schotland en de Nederlanden onder hetzelfde bewind. Het was van korte duur, want het huwelijk van Willem en Mary bleef kinderloos. Hierdoor viel het rijk weer uit elkaar en werd in Engeland en de Nederlanden een andere opvolger gezocht. Hoe zou de geschiedenis er uit hebben gezien als Willem III wel kinderen had gehad?

Meer lezen over Europese vorstenhuizen?
– Het Bourgondische Hof
– Het Huis Bourbon
– Het Huis Habsburg