Kunst als PR-stunt van de Bourgondiërs!

Bart van Loo beschrijft in zijn boek ‘de Bourgondiërs’ hoe het kleine Bourgondië uitgroeide tot een grote Europese macht. De Bourgondiërs gebruikten hiervoor een slimme PR-strategie met dure kunstwerken en grootse banketten. Zo dwongen ze het respect af dat bij grote heersers hoort. Wapens deden de rest! Hoe kan kunst helpen om macht te vergaren?

Het Bourgondische rijk ontstond eigenlijk ‘per toeval’. Koning Jan II van Frankrijk schonk het gebied aan zijn jongste zoon Filips de Stoute als dank voor zijn hulp in de oorlog tegen de Engelsen. Het hertogdom Bourgondië kwam zo los van Frankrijk dat door erfopvolging gewoon bij Jan’s oudste zoon Karel V terecht kwam. Door slimme huwelijkspolitiek wisten Filips de Stoute en zijn nakomelingen Bourgondië uit te breiden tot een rijk dat strekte van Nederland tot aan de Alpen.

‘Scilders’

De Bourgondische Hertogen brachten zo de Nederlandse en Vlaamse gebieden onder een centraal bestuur. Een belangrijke strategie van de Bourgondiërs bij de uitbreiding van hun macht, was het maken van indruk bij de bevolking. Door extravagante diners, grote parades door de steden en luxe kunstwerken leken de Bourgondiërs (invloed)rijker dan ze eigenlijk waren. Vooral de luxe banketten maakten veel indruk. Hierdoor wordt een levensgenieter in het Nederlands nog altijd ‘een Bourgondiër’ genoemd.

De Bourgondische PR-machine had daarom de beste vakmannen uit het land nodig. Er waren daarom talloze ‘scilders’ in dienst om de mooiste versieringen te maken voor de Bourgondiërs. Dit waren geen kunstenaars zoals we nu kennen, maar vaklieden die naast schilderijen ook versieringen aanbrachten op kleding, meubels en wapentuig. Bart van Loo vertelt: ‘Iemand als Jan van Eyck werkte ook mee aan de decors van banketten en schilderde ontelbare wapenschilden.’ Het woord ‘scilder’ is afgeleid van het Nederlandse woord ‘scild’ of schild, omdat het verfraaien van schilden en ander militair materiaal tot de belangrijkste taken van de schilder behoorde.

Hofkunstenaars

Filips de Stoute trouwde met Margaretha, de dochter en enige nakomeling van de Vlaamse graaf Lodewijk van Male. Op deze manier wist Filips zijn hertogdom uit te breiden met Vlaanderen. In de 14^e eeuw was Vlaanderen een van de meest welvarende gebieden van Europa. Voor het verfraaien van zijn paleis en hofhouding liet hij zich sindsdien met name bedienen van Vlaamse en Nederlandse kunstenaars.

Deze Hollandse kunstenaars waartoe ook Jan Maelwael behoorde, werkte exclusief voor de hertog. Een goed voorbeeld is Claus Sluter, die voor het klooster van Champmol beelden maakte (zie o.a. het praalgraf boven dit bericht). Bart van Loo: ‘Hij voert alleen de opdracht uit van de hertog: maak een praalgraf, maak een portaal en dit en dat moet erin zitten. Zijn naam zouden we niet eens kennen zonder de Bourgondische boekhouding’. Toch hebben we Bart van Loo nodig om Sluter weer te herinneren, want zijn werk is vrijwel vergeten.

Bourgondiërs

Hoewel de Bourgondische hertogen steeds meer terreinwinst boeken, valt het in toom houden van de gebieden vaak niet mee. De opstandige burgerij van Vlaanderen moet niets van de bemoeienis van de hertogen hebben en komt vaak in opstand. De Bourgondiërs worden daardoor gedwongen om met harde militaire kracht in te grijpen. Het kat-en-muis spel doet soms wat denken aan de verhouding tussen Nederland en Europa, al zal Juncker hier natuurlijk niet snel met een leger voor de deur staan!

Filips de Goede probeerde de banden tussen de stedelijke en adelijke elite ook op andere manieren te verstevigen en gebruikte hiervoor de kunst. Bart van Loo vertelt: ‘Dus mocht zijn hofschilder Jan van Eyck ook werken voor een burger als Joos Vijd.’ Ook latere kunstenaars zoals Rogier van der Weyden en Hugo van der Goes hebben naast de hertog ook burgers als opdrachtgevers. ‘Rogier van der Weyden werkt nog meer dan Van Eyck in een atelier, met veel medewerkers, een beetje zoals Rubens later.’

Bart van Loo is een rasverteller die de Bourgondische hertogen echt tot leven wekt. Het dikke boek is zeer toegankelijk en met humor geschreven. De nukkige karaktertrekken van de hertogen spatten van de pagina’s. Door dit soort nukken overspeelt de laatste Bourgondische hertog, Karel de Stoute, zijn hand en komt het hertogdom bij de Habsburgers terecht in het Heilige Roomse Rijk. De beeldende beschrijvingen van de afgang van de Bourgondiërs behoren tot de mooiste stukken van het boek. ‘de Bourgondiërs’ is zo een plezierig geschiedenisles met Bart van Loo als enthousiasmerende leraar.